Digital Corpus for Graeco-Arabic Studies

Galen: Ars Medica (The Art of Medicine)

Αἱ δ’ ὅλου τοῦ σώματος ἕξεις εἴρηνται μέν που καὶ πρόσθεν, ὡς ὁμοιοῦνται καρδίᾳ καὶ ἥπατι· κρατεῖ δὲ ἡ ὁμοιότης τοῦ σφοδροτέραν ἔχοντος ἡντιναοῦν τῶν πρώτων ποιοτήτων, ἃς δὴ καὶ δραστικὰς ὀνομάζουσιν. ὅλου δὲ τοῦ σώματος ἡ ἕξις ἐπ’ ἐκείνων λέγεται μάλιστα τῶν μορίων, ὅσα θεωμένοις ὑποπίπτει πρῶτα. μύες δέ εἰσιν οὗτοι, πᾶσι τοῖς ὀστοῖς περιβεβλημένοι, σύνθετοί τινες σάρκες ἔκ τε τῆς ἁπλῆς τῆς πρώτης σαρκὸς, ἔτι τε τῶν ἰνῶν, αἷς αὗται περιπεφύκασιν. ἡ γὰρ οἰκεία τῶν μυῶν οὐσία ταῦτ’ ἐστιν ἄμφω. τὰ δ’ εἰς αὐτοὺς ἥκοντα τῶν ἀγγείων οἷον ὀχετοί τινές εἰσιν, οὐ συμπληροῦντες αὐτῶν τὴν οὐσίαν, ἀλλ’ ὑπηρετοῦντες εἰς διαμονήν. εἰρήσεται γοῦν καὶ τὰ τῆς τούτων κράσεως γνωρίσματα κατὰ τὴν εὔκρατον οἴκησιν. ἐξαλλάττουσι γὰρ αἱ δύσκρατοι τὸ δέρμα, καθ’ ἑαυτὰς τυποῦσαι, καὶ διαφθείρουσιν ἔνια τῶν γνωρισμάτων. οὕτως δὲ καὶ εἰ κατὰ τὴν εὔκρατον χώραν ὥρᾳ θέρους ἑαυτὸν ἡλίῳ τὶς παραβάλλοι γυμνὸν, ἐξαλλάξει τῶν γνωρισμάτων ὅσα κατὰ χρόαν τέ ἐστι καὶ τὴν ἐν μαλακότητι καὶ σκληρότητι σύστασιν. εἰ δ’, ὥσπερ εὔκρατόν ἐστι τὸ χωρίον, οὕτως καὶ αὐτὸς εὐκράτως διαιτῷτο, μήτ’ ἐξοπτώμενος ἐν ἡλίῳ· γυμνὸς ἑκάστης ἡμέρας ἐπὶ πλεῖστον, ἀλλὰ μήθ’, ὥσπερ ἔνιοι, δίκην παρθένου σκιατραφούμενος, ἀκριβῆ τὰ τῆς κράσεως ἐνδείξεται γνωρίσματα. καἰ τοίνυν ὡς ἐπὶ τούτων τοῦ λόγου γενησομένου, προσέχωμεν ἤδη τὸν νοῦν αὐτῷ. συμμέτρου. κράσεως γνωρίσματα πρὸς ὅλην τοῦ ζώου τὴν ἕξιν ἡ χροιὰ μὲν ἐξ ἐρυθροῦ καὶ λευκοῦ συμμιγής· αἱ τρίχες δὲ ξανθαὶ μετρίως καὶ οὖλαι τὰ πολλά· συμμετρία δὲ σαρκώσεως ἐν ποσότητί καὶ ποιότητι. μέσον γὰρ ἀκριβῶς ἐστι τὸ τοιοῦτον σῶμα πασῶν τῶν ὑπερβολῶν, ὡς ἂν καὶ νοουμένων τε καὶ λεγομένων πρὸς αὐτό. καὶ γὰρ τὸ παχὺ σῶμα πρὸς τοῦτο λέγεται παχὺ, καὶ τὸ λεπτὸν ὡσαύτως πρὸς τοῦτο, πολύσαρκόν τε καὶ ὀλιγόσαρκον, καὶ πιμελῶδες, καὶ σκληρὸν, καὶ μαλακὸν, καὶ λάσιον, καὶ ψιλόν. οὐδὲν οὖν τούτων· ἐστὶ τὸ σύμμετρον, ἀλλ’ οἷος ὁ Πολυκλείτου κανὼν εἰς ἄκρον ἥκει συμμετρίας ἁπάσης, ὡς ψαυόντων μὲν μήτε, μαλακὸν φαίνεσθαι, μήτε σκληρὸν, μήτε θερμὸν, μήτε ψυχρὸν, ὁρώντων δὲ μήτε λάσιον, μήτε ψιλὸν, μήτε παχὺ, μήτε ἰσχνὸν, ἤ τινα ἑτέραν ἔχον ἀμετρίαν.

وأمّا حالات البدن كلّه، فقد قلنا فيها قبل إنّها تتشبّه بالقلب، والكبد، إلّا أن يغلب فيه شبه أيّهما كانت معه كيفيّة أقوى، أيّ الكيفيّات كانت من الأوّل التي تسمّى الفعالة.

وإذا قلنا حال البدن كلّه، فأكثر ما نعني بذلك من الأعضاء ما يقع أوّلاً تحت العيان، وذلك هو العضل الملبّس على العظام كلّها.

والعضلة هي لحم مركّب من اللحم المفرد الأوّل، ومن الليف الذي يتلبّس، ويشتمل عليه اللحم. وجوهر العضلة الخاصّ إنّما هو هذان الشيئان. فأمّا العروق التي تتّصل بها فإنّما هي لها بمنزلة السواقي، وليس هي متمّمة لجوهرها، لكنّها تعين على بقائها.

وأنا واصف لك علامات مزاج العضل في المسكن المعتدل. فإنّ المساكن الرديئة المزاج تغيّر الجلد، وتميله إلى ما يشاكلها، ويفسد بعض العلامات.

وكذلك أيضاً إن تعرض متعرّض في بلد معتدل للشمس في وقت صائف، وبدنه مكشوف، فإنّه يغيّر من علامات بدنه ما كان من طريق اللون، والصلابة، واللين.

فإن كان البلد معتدلاً، وقصد صاحب البدن في تدبيره قصد الاعتدال، ولم يتعرّض، وبدنه عارٍ، للشمس في كلّ يوم زماناً طويلاً حتّى تحرقه، ولم يسكن في الظلّ، كما يفعل قوم، بمنزلة الجارية البكر، فإنّ علامات مزاجه تتبيّن على حالها، وحقائقها.

فافهم عنّي ما أقول لك على أنّ كلامي إنّما هو فيمن هذه حاله، فأقول:

إنّ علامات المزاج المعتدل في البدن كلّه أن يكون اللون مركّباً من حمرة، وبياض، وأن يكون الشعر أشقر إلى الحمرة، فيه جعودة معتدلة على الأكثر، وأن يكون اللحم معتدلاً في كمّيّته، وكيفيّته، لأنّ هذا البدن متوسّط بالحقيقة فيما بين جميع أنحاء الإفراط، من قبل أنّ كلّ إفراط إنّما يقال، ويفهم بالقياس إليه. وذلك أنّ البدن العبل إنّما يقال إنّه عبل بالقياس إلى هذا البدن. وكذلك القضيف إنّما يقال قضيف بالقياس إليه. وعلى هذا المثال يضاف إليه الكثير اللحم، والقليل اللحم، والسمين، والمهزول، والصلب، والليّن، والأزبّ، والأزعر. وليس واحد من هذه الأبدان بمعتدل، لكن المعتدل هو ما كان بمنزلة المثال الذي هيّأه فولوقليطس، وسمّاه قانوناً، قد بلغ غاية الاعتدال كلّه حتّى يكون إذا لمس، لا يظهر أنّه ليّن، ولا أنّه صلب، ولا أنّه حارّ، ولا أنّه بارد. وإذا نظر إليه، لم يوجد أنّه أزبّ، ولا أزعر، ولا عبلاً، ولا قضيفاً، ولا قد غلب عليه شيء من الإفراط.