Digital Corpus for Graeco-Arabic Studies

Aristotle: Ars Poetica (Poetics)

Περὶ δὲ προβλημάτων καὶ λύσεων, ἐκ πόσων τε καὶ ποίων ἂν εἰδῶν εἴη, ὧδ᾿ ἂν θεωροῦσι γένοιτ᾿ ἂν φανερόν. Ἐπεὶ γάρ ἐστι μιμητὴς ὁ ποιητής, ὥσπερ ἂν εἰ ζωγράφος ἤ τις ἄλλος εἰκονοποιός, ἀνάγκη μιμεῖσθαι τριῶν ὄντων τὸν ἀριθμὸν ἕν τι ἀεί· ἢ γὰρ οἷα ἦν ἢ ἔστιν, ἢ οἷα φασὶ καὶ δοκεῖ, ἢ οἷα εἶναι δεῖ. Ταῦτα δ᾿ ἐξαγγέλλεται λέξει ἢ καὶ γλώτταις καὶ μεταφοραῖς. Καὶ πολλὰ πάθη τῆς λέξεώς ἐστιν· δίδομεν γὰρ ταῦτα τοῖς ποιηταῖς. Πρὸς δὲ τούτοις οὐχ ἡ αὐτὴ ὀρθότης ἐστὶ τῆς πολιτικῆς καὶ τῆς ποιητικῆς, οὐδὲ ἄλλης τέχνης καὶ ποιητικῆς. Αὐτῆς δὲ τῆς ποιητικῆς διττὴ ἢ ἁμαρτία· ἡ μὲν γὰρ καθ᾿ αὑτήν, ἡ δὲ κατὰ συμβεβηκός. Εἰ μὲν γὰρ προείλετο μιμήσασθαι ἀδυναμίαν, αὐτῆς ἡ ἁμαρτία· εἰ δὲ τὸ προελέσθαι μὴ ὀρθῶς, ἀλλὰ τὸν ἵππον ἄμφω τὰ δεξιὰ προβεβληκότα ἢ τὸ καθ᾿ ἑκάστην τέχνην ἁμάρτημα, οἷον τὸ κατ᾿ ἰατρικὴν ἢ ἄλλην τέχνην, ἣ ἀδύνατα πεποίηται, ὁποιανοῦν, οὐ καθ᾿ ἑαυτήν. Ὥστε δεῖ τὰ ἐπιτιμήματα ἐν τοῖς προβλήμασιν ἐκ τούτων ἐπισκοποῦντα λύειν. Πρῶτον μέν, ἂν τὰ πρὸς αὐτὴν τὴν τέχνην ἀδύνατα πεποίηται, ἡμάρτηται. Ἀλλ᾿ ὀρθῶς ἔχει, εἰ τυγχάνει τοῦ τέλους τοῦ αὑτῆς· τὸ γὰρ τέλος εἴρηται, εἰ οὕτως ἐκπληκτικώτερον ἢ αὐτὸ ἢ ἄλλο ποιεῖ μέρος. Παράδειγμα ἡ τοῦ Ἕκτορος δίωξις. Εἰ μέντοι τὸ τέλος ἢ μᾶλλον ἢ ἧττον ἐνεδέχετο ὑπάρχειν καὶ κατὰ τὴν περὶ τούτων τέχνην, ἡμάρτηται οὐκ ὀρθῶς· δεῖ γάρ, εἰ ἐνδέχεται, ὅλως μηδαμῇ ἡμαρτῆσθαι. Ἔτι ποτέρων ἐστὶ τὸ ἁμάρτημα, τῶν κατὰ τὴν τέχνην ἢ κατ᾿ ἄλλο συμβεβηκός; Ἔλαττον γάρ, εἰ μὴ ᾔδει ὅτι ἔλαφος θήλεια κέρατα οὐκ ἔχει, ἢ εἰ κακομιμήτως ἔγραψεν. Πρὸς δὲ τούτοις ἐὰν ἐπιτιμᾶται ὅτι οὐκ ἀληθῆ, ἀλλ᾿ οἷα δεῖ, οἷον καὶ Σοφοκλῆς ἔφη αὐτὸς μὲν οἵους δεῖ ποιεῖν, Εὐριπίδην δὲ οἷοι εἰσί, ταύτῃ λυτέον. Εἰ δὲ μηδετέρως, ὅτι οὕτω φασίν, οἷον τὰ περὶ θεῶν. Ἴσως γὰρ οὔτε βέλτιον οὕτω λέγειν οὔτ᾿ ἀληθῆ, ἀλλ᾿ ἔτυχεν ὥσπερ Ξενοφάνης· ἀλλ᾿ οὔ φασι τάδε. Ἴσως δὲ οὐ βέλτιον μέν, ἀλλ᾿ οὕτως εἶχεν, οἷον τὰ περὶ τῶν ὅπλων,

ἔγχεα δέ σφιν
ὄρθ᾿ ἐπὶ σαυρωτῆρος·

οὕτω γὰρ τότ᾿ ἐνόμιζον, ὥσπερ καὶ νῦν Ἰλλυριοί. Περὶ δὲ τοῦ καλῶς ἢ μὴ καλῶς ἢ εἴρηταί τινι ἢ πέπρακται, οὐ μόνον σκεπτέον εἰς αὐτὸ τὸ πεπραγμένον ἢ εἰρημένον βλέποντα, εἰ σπουδαῖον ἢ φαῦλον, ἀλλὰ καὶ εἰς τὸν πράττοντα ἢ λέγοντα πρὸς ὃν ἢ ὅτε ἢ ὅτῳ ἢ οὗ ἕνεκεν, οἷον ἢ μείζονος ἀγαθοῦ, ἵνα γένηται, ἢ μείζονος κακοῦ, ἵνα ἀπογένηται. Τὰ δὲ πρὸς τὴν λέξιν ὁρῶντα δεῖ διαλύειν, οἷον γλώττῃ

οὐρῆας μὲν πρῶτον·

ἴσως γὰρ οὐ τοὺς ἡμιόνους λέγει ἀλλὰ τοὺς φύλακας. Καὶ τὸν Δόλωνα

ὃς δή τοι εἶδος μὲν ἔην κακός,

οὐ τὸ σῶμα ἀσύμμετρον, ἀλλὰ τὸ πρόσωπον αἰσχρόν· τὸ γὰρ εὐειδὲς οἱ Κρῆτες εὐπρόσωπον καλοῦσιν. Καὶ τὸ

ζωρότερον δὲ κέραιε

οὐ τὸ ἄκρατον ὡς οἰνόφλυξιν, ἀλλὰ τὸ θᾶττον. Τὸ δὲ κατὰ μεταφορὰν εἴρηται, οἷον

Ἄλλοι μέν ῥα θεοί τε καὶ ἀνέρες—
εὗδον παννύχιοι·

ἅμα δέ φησιν

ἤτοι ὅτ᾿ ἐς πεδίον τὸ Τρωϊκὸν ἀθρήσειεν,
αὐλῶν συρίγγων θ᾿ ὁμαδόν.

Τὸ γὰρ πάντες ἀντὶ τοῦ πολλοὶ κατὰ μεταφορὰν εἴρηται· τὸ γὰρ πᾶν πολύ τι. Καὶ τὸ

οἴη δ᾿ ἄμμορος

κατὰ μεταφοράν· τὸ γὰρ γνωριμώτατον μόνον. Κατὰ δὲ προσῳδίαν, ὥσπερ Ἱππίας ἔλυεν ὁ Θάσιος τὸ

δίδομεν δέ οἱ

καὶ

τὸ μὲν οὐ καταπύθεται ὄμβρῳ.

Τὰ δὲ διαιρέσει, οἷον Ἐμπεδοκλῆς

Αἶψα δὲ θνήτ᾿ ἐφύοντο, τὰ πρὶν μάθον ἀθάνατα....
ζῷά τε πρὶν κέκριτο.

Τὰ δὲ ἀμφιβολίᾳ,

παρῴχηκεν δὲ πλέων νύξ·

τὸ γὰρ πλέων ἀμφίβολόν ἐστιν. Τὰ δὲ κατὰ τὸ ἔθος τῆς λέξεως, οἷον τὸν κεκραμένον οἶνόν φασιν εἶναι, ὅθεν πεποίηται

κνημὶς νεοτεύκτου κασσιτέροιο,

καὶ χαλκέας τοὺς τὸν σίδηρον ἐργαζομένους, ὅθεν εἴρηται ὁ Γανυμήδης Διὶ οἰνοχοεύειν, οὐ πινόντων οἶνον. Εἴη δ᾿ ἂν τοῦτό γε κατὰ μεταφοράν. Δεῖ δὲ καὶ ὅταν ὄνομά τι ὑπεναντίωμά τι δοκῇ σημαίνειν, ἐπισκοπεῖν ποσαχῶς ἂν σημήνειε τοῦτο ἐν τῷ εἰρημένῳ, οἷον

τῇ ῥ᾿ ἔσχετο χάλκεον ἔγχος,

τῷ ταύτῃ κωλυθῆναι. Τὸ δὲ ποσαχῶς ἐνδέχεται ὡδί πως μάλιστ᾿ ἄν τις ὑπολάβοι κατὰ τὴν καταντικρὺ ἢ ὡς Γλαύκων λέγει, ὅτι ἔνιοι ἀλόγως προϋπολαμβάνουσι, καὶ αὐτοὶ καταψηφισάμενοι συλλογίζονται, καὶ ὡς εἰρηκότες ὅτι δοκεῖ ἐπιτιμῶσιν, ἂν ὑπεναντίον ᾖ τῇ αὐτῶν οἰήσει. Τοῦτο δὲ πέπονθε τὰ περὶ Ἰκάριον. Οἴονται γὰρ αὐτὸν Λάκωνα εἶναι· ἄτοπον οὖν τὸ μὴ ἐντυχεῖν τὸν Τηλέμαχον αὐτῷ εἰς Λακεδαίμονα ἐλθόντα. Τὸ δ᾿ ἴσως ἔχει ὥσπερ οἱ Κεφαλῆνές φασιν· παρ᾿ αὑτῶν γὰρ γῆμαι λέγουσι τὸν Ὀδυσσέα, καὶ εἶναι Ἰκάδιον ἀλλ᾿ οὐκ Ἰκάριον. Διαμάρτημα δὲ τὸ πρόβλημα εἰκός ἐστιν. Ὅλως δὲ τὸ ἀδύνατον μὲν ἢ πρὸς τὴν ποίησιν ἢ πρὸς τὸ βέλτιον ἢ πρὸς τὴν δόξαν δεῖ ἀνάγειν. Πρός τε γὰρ τὴν ποίησιν αἱρετώτερον πιθανὸν ἀδύνατον ἢ ἀπίθανον καὶ δυνατόν· τοιούτους δ᾿ εἶναι οἵους Ζεῦξις ἔγραφεν. Ἀλλὰ καὶ πρὸς τὸ βέλτιον· τὸ γὰρ παράδειγμα δεῖ ὑπερέχειν πρὸς ἅ φασι τἄλογα. Οὕτω τε καὶ ὅτι ποτὲ οὐκ ἄλογόν ἐστιν· εἰκὸς γὰρ καὶ παρὰ τὸ εἰκὸς γίνεσθαι. Τὰ δ᾿ ὑπεναντία ὡς εἰρημένα οὕτω σκοπεῖν, ὥσπερ οἱ ἐν τοῖς λόγοις ἔλεγχοι, εἰ τὸ αὐτὸ καὶ πρὸς τὸ αὐτὸ καὶ ὡσαύτως, ὥστε καὶ αὐτὸν ἢ πρὸς ἃ αὐτὸς λέγει ἢ ὃ ἂν φρόνιμος ὑποθῆται. Ὀρθὴ δ᾿ ἐπιτίμησις καὶ ἀλογία καὶ μοχθηρία, ὅταν μὴ ἀνάγκης οὔσης μηδὲν χρήσηται τῷ ἀλόγῳ, ὥσπερ Εὐριπίδης τῷ Αἰγεῖ, ἢ τῇ πονηρίᾳ, ὥσπερ ἐν Ὀρέστῃ τοῦ Μενελάου. Τὰ μὲν οὖν ἐπιτιμήματα ἐκ πέντε εἰδῶν φέρουσιν· ἢ γὰρ ὡς ἀδύνατα ἢ ὡς ἄλογα ἢ ὡς βλαβερὰ ἢ ὡς ὑπεναντία ἢ ὡς παρὰ τὴν ὀρθότητα τὴν κατὰ τέχνην· αἱ δὲ λύσεις ἐκ τῶν εἰρημένων ἀριθμῶν σκεπτέαι, εἰσὶ δὲ δώδεκα.

... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... من هو أو متى أو أمر (٩) بشىء ما بمنزله الخير أنه فاضل، حتى يكون الشىء معنى الشر كالذى لم يكن.

وأما (١٠) الذى يرون نحو المقولة فقد ينبغى أن يحل بمنزلة اللسان: «أما يالأورياس أولاً»، ولعله (١١) أن يكون ليس يعنى بذلك «البغال» لكن يعنى «الحفظة»، من قبل أن «أورياس» فى لغة اليونانى يدل (١٢) على البغال وعلى الحفظة. وأيضاً إذا ما قال: «إنه قبيح المنظر» ليس إنما يعنى بذلك «قبيح الوجه» (١٣) لكن عنى لا اعتدال البدن. غير أن أهل قريطس يسمون «الحسن المنظر» لحسن الوجه (١٤) ويسمون السكران «المتقبل الوجه». وأما الأسماء التى ضربت من التأدية — وهى من التأدية — (١٥) هى أيضاً كما يقول أوميروس: «الرجال الأخر والآلهة متسلحةً على الخيل كانوا رقادين (١٦) الليل كله. وقال مع ذلك: «أمن حيث كانوا اليونانيون مجتمعين فى صحراة طرواس واجتمع (١٧) بينهم نيات [وشر] وسرنيات وصفرات الزمر». وذلك أن هذه بأجمعها بحسب التأدية (١٨) إنما قيلت بدل من الكثير. وأيضاً يقول: «إن ثاسيوس كان يحل الخيل ونعمل الحيلة (١٩) أن يفوز هو بالفخر»، وإنه «أما تلك فلا تنضب وأما اسم الحياة فيقسم». وانقاد قلس أيضاً (٢٠) يقول: «إنه كانوا الذين لم يزالوا غير مائتين منذ قط ينشئون من ساعتهم (٢١) مائتين، وأما الحياة فالتى خلقت لهم قديماً». أما التى قال إنها موضع 〈للشك〉 قوله أن «آن الليل (٢٢) أكثر، وذلك أنه موضع للشك كثيراً. وأما التى قالها بحسب عادة المقولة فكما (٢٣) يقول فى الشراب إنه «ممتزج»، ومن ههنا: «يعمل ما للساق المصوغة من الرصاص»، (٢٤) و«الحدادين»، وأيضاً من ههنا يقال: «الغانوميدس شرب الشراب»، لا أنه يشرب (١٤٦أ) للشراب، من قبل أنه 〈يكون〉 بحسب التأدية أيضاً.

وينبغى أن يتفقد من أمر الاسم متى كان دال (٢) على تضاد ما، أنه يد〈ـل فى〉 هذه التى قيلت على طريق الكمية. بمنزلة ما قيل: «إن دورط النحاس (٣) تعوق» — ويدل ههنا إلى كثير ما امتنعت يده من أن تحل. حتى يظن الإنسان خاصة بغلوقس (٤) أنه ضد. هذا، وأيضاً لأن الأفراد منهم يريدون ويأخذون بغير نطق من حيث يحكمون لهم (٥) أيضاً ويعملون قياساً. و〈ذلك〉 أنهم قالوا إنه يظن الذين يبكتون أن ذلك الذى يعمله هو ضد. و(٦) إنما كان هذا شأن إهيقارس، وذلك أنهم كانوا يظنون به أنه لاقونائى، فمن القبيح (٧) ألا يكون يلقاه طيلاماخس فى لاقادامونيا عندما صار إلى هناك، ولعل ذلك (٨) كما قال أهل قافلينس، وهو أنهم قالوا إن عندهم عمل أودوساوس وإيقاديس الأساسات (٩) من قبل أن ذلك حق. وينبغى أن تكون ترقية هذه إلى الشعر غير ممكنة أكثر من لا إمكان (١٠) ترقيتها إلى الأفضل وأكثر من لا إمكانها إلى الفخر. وذلك أنها عند صناعة 〈الشعر〉 هى أكثر فى (١١) باب المثلة والإقناع ولا 〈إمـ〉ـكان. وذلك أنه لعله أن لا يمكن أن تكون مثل هذه (١٢) التى هى كما فعل زاوكسيس، 〈لكن〉 الذى هو جيد يتزيد ويفضل المثال. وأن يكون نحو [أن ينجو (١٣) ويتخلص من] لا ناطقين فإنه على 〈هذا النحو يـ〉ـكون ذاك الذى هو شىء ما ليس هو لا ناطق ذلك (١٤) الذى هو لا ناطق. وذلك أنه يكو〈ن صدقاً〉 وأقل من الصدق. فهذه التى قيلت على طريق (١٥) التضاد هكذا ينبغى أن تنظرو 〈تعرف كالـ〉ـحال فى التبكيتات التى تكون فى الكلام (١٦). ففى هذا بعينه — ونحوه — يقولون 〈هذا أوما〉 وضع أى داهية كان. والانتهار الذى هو لانطق (١٧) هو أيضاً مستقيم، متى تكون ضـ〈ـرورة〉 إما إلى استعمال الناوسة أو إلى استعمال (١٨) القول، كما استعمل أوريفيدس الرد〈اوة لإيغوس〉، أو كأورسطس فى تلك التى لمانالاوس.

والأنواع (١٩) التى يأتون بها للتوبيخ والانتهار خمـ〈ـسة أنواع: إما〉 أن يأتوا بها كالغير ممكنة، وإما كالتى هى دون (٢٠) الاستقامة، أو كالمضادة، أو كالإ〈ضرار على〉 الصناعة، أو كالتى هى غير ناطقة. والحلات (٢١) فمن الأعداد التى قيلت ينبغى أن تتفقد، وهى اثنا عشر.