De Anatomicis Administrationibus I-IX,5 (On Anatomical Procedures)
ΓΑΛΗΝΟΥ ΠΕΡΙ ΑΝΑΤΟΜΙΚΩΝ ΕΓΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΒΙΒΛΙΟΝ Ι.
Ὡς δ’ ἄν τις κάλλιστα θεάσαιτο τὰ διὰ τῆς ἀνατομῆς ἐν ἐγκεφάλῳ τε καὶ νωτιαίῳ φαινόμενα, τεθνεῶτός τε καὶ ζῶντος ἔτι τοῦ ζώου, διὰ τοῦδε τοῦ λόγου δηλωθήσεται. τῆς ἀνατομῆς ἡ μὲν ἐπὶ τεθνεῶτος τοῦ ζώου γιγνομένη τήν τε θέσιν ἑκάστου τῶν μορίων διδάσκει, τόν τ’ ἀριθμὸν, καὶ τῆς οὐσίας τὴν ἰδιότητα, μέγεθός τε καὶ σχῆμα καὶ σύνθεσιν· ἡ δὲ ἐπὶ τῶν ζώντων ἐνίοτε μὲν ἄντικρυς αὐτὴν τὴν ἐνέργειαν, ἐνίοτε δ’ εἰς τὴν ταύτης εὕρεσιν λήμματα. πρόδηλον οὖν, ὡς ἡγεῖσθαι χρὴ τὴν ἐπὶ τεθνεῶτος τοῦ ζώου γιγνομένην ἀνατομὴν τῆς ἐπὶ ζῶντος. οὔσης δ’ αὐτῆς διττῆς, ἐπειδὴ καὶ προσκειμένου τῷ παντὶ σώματι μορίου καὶ ἀφῃρημένου δύναται γίγνεσθαι, προτέραν ἐγχείρησιν ἀνατομῆς ἐγκεφάλου διηγήσομαι τὴν ἐξῃρημένων τῶν ὀστῶν τοῦ κρανίου γιγνομένην, σωζομένης ἐν κύκλῳ τῆς μήνιγγος· ἣν εἴτε παχεῖαν, ὥσπερ ἐγὼ νῦν εἶπον, εἴτε σκληρὰν, εἴτε δερματώδη καλεῖν ἐθέλεις, οὐ διοίσει· καθάπερ γε καὶ τὴν ἑτέραν τὴν ὑπ’ αὐτῇ λεπτὴν καὶ μαλακὴν ὑμενώδη τε προσαγορεύων οὔτ’ ὠφελήσεις τι τὴν ἀνατομικὴν θεωρίαν, οὔτε βλάψεις. ἐν γὰρ τῇ γνώσει τῆς φύσεως τῶν μορίων ἡ ὠφέλεια τοῖς ἀνατέμνουσιν, οὐκ ἐν ταῖς προσηγορίαις. ἕτοιμοι δὲ τοὐπίπαν ἐν ταῖς μεγάλαις πόλεσιν ἐγκέφαλοι βόειοι πιπράσκονται τῶν πλείστων τοῦ κρανίου μερῶν γυμνοί. κᾂν εἰ προσκεῖσθαί σοί ποτε δόξειεν ἐν τοῖς πλαγίοις μέρεσι πλείω τοῦ δέοντος ὀστᾶ, κελεύσεις τῷ πιπράσκοντι μαγείρῳ περιελεῖν αὐτά· μὴ παρόντος δ’ ἐκείνου, πράξεις οὕτως· αὐτὸς, ἐκκοπεῦσι τοῖς ἰσχυροῖς χρώμενος, ἢ τοῖς τῶν τεκτόνων σκεπάρνοις, ἅπερ ὁρᾶτε κᾀμοὶ προπαρεσκευασμένα. πρὸ πάντων δ’ ἐκ σιδήρου σκληροῦ κατεσκευάσθω τὰ τοιαῦτα· τὰ γὰρ ἐξ ἀσθενοῦς ἐπὶ πολλαῖς πληγαῖς ἀνύσει τι σμικρόν. ἡμεῖς δὲ πλήττεσθαι σφοδρῶς πολλάκις οὐ βουλόμεθα τὸ κρανίον· ἁπαλὸν γὰρ ὄντα τὸν ἐγκέφαλον αἱ τοιαῦται πληγαὶ σείουσι σφοδρῶς, διαλύουσί τε καὶ διασπῶσι. χρὴ δὲ οὐδὲν τούτων αὐτὸν πεπονθότα παρεσκευάσθαι πρὸς τὴν θέαν, ἕνεκα τοῦ πάσας μὲν τὰς τῶν νεύρων ἐκφύσεις ἀκριβῶς ὀφθῆναι, πάσας δ’ ἀρτηρίας καὶ φλέβας τὰς κατ’ αὐτὸν, ἔτι τε τὸ διάφραγμα τῶν προσθίων κοιλιῶν, καὶ τὰ περὶ τὴν καλουμένην πύελόν τε καὶ χώνην, ὅσα τ’ ἄλλα τοιαῦτα. παρασκευασθέντος οὖν ἐπιτηδείως τοῦ μορίου, θεάσῃ τὴν σκληρὰν μήνιγγα κατὰ τὸ μῆκος αὐτοῦ μέσον ἑαυτῆς πολὺ παχυτέραν φαινομένην, ἐγκαταβαίνουσάν τε μέχρι τινὸς οὕτω, καθ’ ὃ μάλιστα μέρος ἐστὶν ἐν τῷ κρανίῳ τῶν ῥαφῶν ἡ μέση. κατὰ δὲ τὸν αὐτὸν τρόπον ὑπὸ τῇ λαμβδοειδεῖ ῥαφῇ τὴν παχεῖαν μήνιγγα θεάσῃ, διπλουμένην τε ἅμα καὶ μέχρι τινὸς ἐγκαταβαίνουσαν τῷ ἐγκεφάλῳ. φανοῦνται δέ σοι καὶ φλέβες ἀνήκουσαι δι’ αὐτοῦ ἑκατέρωθεν μία κατὰ τὰς πλευρὰς τῆς λαμβδοειδοῦς ῥαφῆς. ἔνθα δ’ ἀλλήλαις εἰς ταὐτὸν ἥκουσιν αὗται, σχεδὸν μέν τι τοῦτο τὸ χωρίον ὑψηλότατον φαίνεται τῶν πέριξ· οὐκ ἴσον δ’ ἐπ’ αὐτοῦ τό τε πρόσω καὶ τοὐπίσω τῶν κατὰ τὸν ἐγκέφαλόν ἐστι μορίων, ἀλλὰ τὸ πρόσω παμπόλλῳ μεγέθει. ἐπὶ δὲ τὸ μετεωρότατον τοῦτο καὶ ἡ ἑτέρα διπλόη παραγίνεται τῆς παχείας μήνιγγος, ὥστε φαίνεσθαι τετραπλασίαν τῷ πάχει τῶν ἄλλων ἁπάντων μερῶν ἑαυτῆς, ὅσα γε περιλαμβάνει τὸν ἐγκέφαλον ἐν κύκλῳ. καὶ μέντοι καὶ φλὲψ ἄλλη τρίτη παρὰ τὰς εἰρημένας δύο κατὰ τὸ μῆκος ἐκτέταται πρόσω φερομένη. τί γὰρ ἂν ἄλλο τις ἢ φλέβα καλέσειε τὸ τοιοῦτον ἀγγεῖον, ἐν ᾧ φαίνεται περιεχόμενον αἷμα; ζῶντος μὲν οὖν τοῦ ζώου, γυμνωθέντος οὕτως τοῦ ἐγκεφάλου, καθάπερ ἐπὶ τῶν κάταγμα ἐχόντων εἰώθαμεν κατατιτρᾷν τὸ κρανίον, αἷμα θεάσῃ περιεχόμενον ἐν ταῖς εἰρημέναις κοιλότησι, τεθνεῶτος δὲ, θρόμβον, αὐτὰς δὲ τὰς κοιλότητας οὐ τὸν τῆς φλεβὸς ἐχούσας χιτῶνα, συναναβαίνοντα διὰ τῶν ὀστῶν τῆς κεφαλῆς, ἀλλ’ ὅταν πρῶτον αἱ φλέβες ἅψωνται τοῦ κρανίου, διπλουμένην τε κατὰ τοῦτο τὴν παχεῖαν μήνιγγα μετὰ τοῦ συριγγοῦσθαι τὴν ἔνδον χώραν εἰς ἴδιον ἀγγεῖον δεχομένην τὸ αἷμα καὶ φυλάττουσαν, οἷον παρέλαβεν. ὅπως οὖν τοῦτ’ ἀκριβῶς ἴδῃς, ἔστω σοί τι παρεσκευασμένον σῶμα λεπτὸν καὶ πρόμηκες, οἷα τὰ διπύρηνα καλούμενα· τὴν δ’ ὕλην ἐχέτω ξύλον πύξινον, ἤ τι τῶν οὕτω πυκνῶν. καὶ τοῦτο καθιεὶς εἰς τὰς τῆς μήνιγγος κοιλότητας ὠθεῖν τε πρόσω πειρῶ, καθ’ ἅπερ ἂν ὑπείκῃ, καὶ τέμνειν ἐπ’ αὐτῷ τὸ σῶμα τῆς μήνιγγος, ἄχρι περ ἂν ἐντύχῃς τῷ ξύλῳ. εἰ δὲ μὴ παρείη τοῦτο, διπύρηνον ἢ σμίλην ἢ σπαθομήλην κατὰ τὸ ἕτερον πέρας, ἐν ᾧ τὸν πυρῆνα κυκλούμενον ἔχουσι, καθιεὶς εἰς τὴν κοιλότητα τῆς μήνιγγος ὠθεῖν τε πρόσω καὶ τέμνειν αὐτὴν κατὰ τὸ πλάγιον, ἑκατέρωθεν ἐπὶ τὸ ἕτερον μέρος ἐκκλίνων τὸ καθιέμενον ὄργανον, ὅπως μήτε τὴν σμίλην θραύσῃς ἐντυχὼν αὐτῇ, καὶ τῆς κοιλότητος ἐπιτύχῃς. ἐν αὐτῷ μὲν οὖν τῷ γυμνοῦσθαι τῶν περικειμένων ὀστῶν τὰς διπλόας τῆς μήνιγγος πολλάκις ἀποῤῥήγνυταί τι καὶ διασπᾶται. καὶ τοῦτ’ ἀρχή σοι γενήσεται τοῦ καθιέναι τι τῶν εἰρημένων ὀργάνων εἰς τὴν κοιλίαν τοῦ αἵματος. εἰ δὲ καὶ μὴ διασπασθείη, τέμνων ὀξείᾳ σμίλῃ τὴν πλευρὰν ἑκατέραν τῆς διπλῆς μήνιγγος ἐν τοῖς κάτω μέρεσιν, ἔνθα πρῶτον ἐμπίπτει τῷ κρανίῳ, κᾄπειτα καὶ ἐκεῖ ἐμβαλὼν διὰ τῆς τομῆς τὴν σμίλην, ἄνω βιάζεσθαι πειρῶ μέχρι τῆς κορυφῆς, ἔνθα συμβάλλουσιν ἀλλήλαις αἱ δύο φλέβες, ἥντινα χώραν Ἡρόφιλος ὀνομάζει ληνόν. ἔστι δ’ αὕτη μὲν, ἣν ἐκεῖνος οὕτως ὀνομάζει, διὰ βάθους μᾶλλον, ἐπιπολῆς δ’ ἑτέρα συμβολὴ φλεβῶν μικρῶν ἐπικειμένων τῇ ληνῷ, κατὰ τὴν παχεῖαν ὡσαύτως μήνιγγα γεγενημένη. δέχεται δ’ οὐκέτ’ αὐτὴ σπαθομήλης πυρῆνα διὰ στενότητα· καὶ διὰ τοῦτ’ ἐπὶ τῶν μικρῶν ἐγκεφάλων ἤτοι γ’ ἀμυδρῶς, ἢ οὐδ’ ὅλως φαίνεται. τῶν λοιπῶν οὖν τι πυρήνων ἢ μηλωτίδων διεμβάλλειν πειρῶ, καὶ τέμνειν παρ’ αὐτήν. ἀποφύεται δ’ ἡ εἰρημένη λεπτὴ τῆς μήνιγγος ἀπόφυσις ἡ ἐπιπολῆς κατ’ ἐκεῖνο τὸ μέρος, ἔνθα συμβέβηκεν ἡ λαμβδοειδὴς ῥαφὴ τοῖς λεπιδοειδέσιν ὀστοῖς. προτέρας οὖν τέμνε τὰς ἐπιπολῆς ταύτας φλέβας ἕως τῆς ἐπιπολῆς ληνοῦ. τέμνων δὲ πρῶτον μὲν ἐκκένωσον, εἴ τις θρόμβος ἐν αὐταῖς ἐστιν, εἶτα κατάσκεψαι τὴν ἐντὸς ἐπιφάνειαν τῆς μήνιγγος, ὅπως ὁμοιοτάτη τῇ γε τῆς οὐσίας ἰδέᾳ ταῖς φλεψίν ἐστιν, εἰ καὶ μὴ τῇ λεπτότητι. καὶ οὐδὲν θαυμαστόν ἐστι τὴν φύσιν μὴ δεηθῆναι τὸν χιτῶνα τῆς ἀναγούσης φλεβὸς τὸ αἷμα ταῖς τῆς παχείας μήνιγγος ὑποτεῖναι κοιλίαις, ὁμοίας οὐσίας ἀμφοτέρων τῶν σωμάτων ὄντων.
بسم الله الرحمن الرحيم المقالة التاسعة من كتاب جالينوس فى عمل التشريح
اريد ان أخبر فى هذه المقالة كيف السبيل الذى يصل به الرجل الى ان ينظر الى الأشياء التى تظهر عيانا بالتشريح فى الدماغ وفى النخاع على افضل الحالات بعد موت الحيوان وما دام حياً والتشريح الذى يكون فى بدن حيوان قد مات يتعلم الرجل ويعرف به كل واحد من الاعضاء وعددها وخواصها فى جواهرها ومقاديرها وأشكالها وتركبها فأما التشريح الذى يكون فى بدن حيوان حى فمرة يفيد صاحبه معرفة فعل العضو الذى يشرحه بلا واسطة فيما بين ذلك ومرة يفيد معرفة لأصول التى يحتاج اليها فى العلم بفعل العضو واذا كان الامر فى ذلك كذلك معلوم انه ينبغى ان يكون تشريح الحيوان الحى وتشريح الحيوان الميت يمكن ان يعالج بضربين احدهما العضو الذى شرح فى موضعه من جملة البدن والآخر العضو الذى قد أخرج عن موضعه من البدن وأفرد وحده واذا كان الامر فى هذا التشريح على هذا فأنا واصف لك اولا من تشريح الدماغ التشريح الذى يكون والدماغ قد أخرج عن عظم قحف الراس واستبقى معه الغشاء الغليظ الملفوف عليه وهذا الغشاء إن انت احببت أن تسميه غليظا كما سميته أنا ههنا وإن احببت ان تسميه صلبا او جلدياً اى من جنس الجلود فلا فرق فى ذلك بين هذه الاسماء وكذلك الامر فى الغشاء الآخر الذى تحت هذا فانك إن سميته رقيقا او لينا غشاييا اى من جنس الأغشية لم يكن فى ذلك مضرة لأن ما ينتفع به الناس فى عمل التشريح انما هو بمعرفتهم بطبايع الاعضاء لا بمعرفة بتسميتها وقد يباع فى المدن الكبار على أكثر الامر أدمغة البقر مهياةً معدةً قد كشف عنها فى وسط قحف راس الثور فإن رايت فى وقت ما قد بقى حول الدماغ من جانبيه عظام اكثر مما ينبغى فتقدم الى القصاب الذى يبيعه ومره يقلع تلك العظام وان لم يكن القصاب حاضر فافعل انت ذلك بان تستعمل مقاطع قويةً أو فاسا من فوس النجارين التى قد رايتموها عندى معدة مهياة لهذا العمل وقبل كل شى اتخذ هذه الفوس من حديد صلب فإن ما تتخذ منها من حديد اين لا يعمل إلا عملا يسيرا فى ضربات كثيرة ونحن لا نحب ان نضرب قحف الراس مرارا كثيرة ضربات قويةً وذلك لان الدماغ اين ناعم فهو ينهز من مثل هذه الضربات انهزازا قويا ينحل به اتحاده حتى ينمزق وينهتك والذى تريد أن تنظر اليه تحتاج أن تعده وتهييه على السلامة من العوارض الشبيهة بهذه كيما ينكشف لك جميع ما فيه من منابت الأعصاب وجميع العروق والشريانات التى فيه ويسلم لك ايضا الحاجز الذى فيما بين بطنيه المقدمين وآخر الموضع الذى يقال له البركة والحوض والقمع وغير ذلك مما أشبهه فاذا انت هيات هذا العضو واعددته على ما ينبغى رايت الغشاء الصلب الذى يقال له أم الدماغ حيث تراه ذاهبا فى طول الدماغ فى وسطه اغلط منه فى غير ذلك الموضع كثيرا وتراه ينحدر وينزل فى الدماغ فى الموضع الذى هو اقرب المواضع من الدرز الوسط من دروز القحف وكذلك تراه ايضا تحت الدرز الشبيه باللام فى كتاب اليونانيين ينطوى وينحدر معا الدماغ حتى يبلغ الى موضع ما وترى ايضا عرقين يرتقيان مصعدين فى هذا الغشاء واحد من كل جانب على ضلعى الدرز الشبيه باللام فى كتاب اليونانيين والموضع الذى يجتمعان فيه العرقين واحد الى الآخر تراه فى اكثر الامر أشرف من المواضع التى حوله وليس أجزاء الدماغ عن جانبى هذا الموضع بمتساوية اعنى الجزء المقدم والجزء الموخر لكن الجزء الذى قدام اعظم بكثير جدا وهذا الموضع الذى هو اشرف مواضع الدماغ ياتيه ايضا الطى الآخر من الغشاء الغليظ حتى ترى الغشاء فى هذا الموضع قد صار من الغلظ الى اربعة أضعاف غلظ أجزايه ألاخر كلها اعنى الاجزاء التى تطيف بالدماغ كما يدور وهناك ايضا عرق ثالث يمتد فى الطول ويمر الى قدام وليس لأحد ان يسمى هذا عرقا اذ كان على ما هو عليه من الخلقة وكان وعاء يوجد فيه دم محبس فما دام الحيوان حيا فانت اذا كشفت عن الدماغ على قدر ما جرت به العادة فى ثقب القحف وقطعه فى من يقع به الشجات التى تكسر عظم الراس رايت هذه المواضع المجوفة التى ذكرناها فيها دم حتى اذا مات الحيوان وجدت فى تلك التجويفات ليس لها طبقة عرق ترتقى وتنفذ فى عظم الراس مع غشاء الدماغ لكن فى أول ما يلقى العرق قحف الراس ترى فى ذلك الموضع بعينه الغشاء الغليظ ينطوى ويتجوف داخل الطى منه فيصير فى مثال أوعية الدم وهى العروق ويقبل فى جوفه دم ويحفظ ما فيه من الدم على الحال التى كان عليها فى وقت قبوله إياه وكيما تنظر الى هذه الامور نظرا شافيا تعد لنفسك جرما رقيقا طويلا بمنزلة ميل من الأميال التى يقال لها باليونانية ديبورينا واتخذه إما من خشب العرعر وإما من شى آخر من الاشياء التى هى من الكثافة مثله وأدخل هذا الميل الخشب ودسه فى الوضع الغاير من غشاء الدماغ والتمس أن تدفعه الى قدام الى حيث بلغ ثم اقطع جرم الغشاء فى طول الميل حتى تبلغ الى نفس الخشب فان لم تقدر على هذا الميل الخشب فأدخل فى الغشاء واحد من الأميال من الطرف الذى الكمثرى به وادفعه الى قدام واقطع من جانبه قطعا يمر الى جنبيه وميل الميل فى وقت قطعك الى الجانب الاخر كيما لا تتكسر السكين اذا هى بلغت الى الميل وتقع على التجويف وفى انكشاف طيات الغشاء عند انقلاع العظم المحيط بها عنها قد يعرض مرارا شتى ان يتخرق من الغشاء شى وينمزق واذا كان ذلك فاجعل هذا مبداءك فى إدخال بعض آلالات التى ذكرناها فى التجويف الذى فيه الدم فإن تهيا ان يكون الغشاء لا ينقطع منه شى فاقطع انت بسكين حادة ضلع كل واحد من طيى الغشاء فى اجزايه السفلانية فى اول موضع يلقى فيه الضلع عظم القحف ثم ضع الميل فى القطع والتمس أن تضطره يذهب الى فوق حتى يبلغ الى الموضع المشرف من قحف الراس حيث يلتقيان العرقين كليهما وهذا هو الموضع الذى يسميه ايروفيلس معصرةً وهذا الموضع الذى يسميه هذا الرجل بهذا الاسم فهو موضع الى عمق الغشاء أميل وفيما يلى الظاهر ايضا هناك مغيض يلتقيان عنده عرقين آخرين صغيرين موضوعين على المعصرة وهذا المغيض صار فى الغشاء الغليظ على مثال المغيض الذى سماه ايروفليس معصرة وليس ينفذ فى هذا المغيض طرف الميل لضيقه وبسبب ضيقه صارت الأدمغة الصغار إما أن يكون ما يوجد منه فيها شى يسير وإما ان لا يوجد منه شى أصلا وإن كان الامر فى ضيقه على ما وصفت فالتمس ان تدخل فيه شياء من الأميال الدقاق وتقطع معه والشعبة التى ذكرناها من شعب غشاء الدماغ وقلنا انها مما يلى ظاهره منشاها من الموضع الذى يضام فيه الدرز الشبيه باللام فى كتاب اليونانيين العظمين الشبيهين بالقشور واذ كان هذا على ما وصفت فاقطع اولا هذين العرقين اللذين مما يلى الظاهر حتى تبلغ الى المعصرة والمغيض الذى مما يلى الظاهر ثم من بعد ذلك تقطع الالعرقين الغابرين وهما عرقان عظيما حتى تبلغ الى المعصرة والمغيض الغاير فاذا انت قطعتهما فنقهما اولا إن كان فيها من عبيطة الدم شى ثم تفرس وتثبت فى السطح الداخل من الغشاء وانظر كيف نوع جوهره أشبه شى بنوع جوهر العروق وإن كان غير شبيه بالعروق فى اللرقة وليس فى هذا موضع تعجب أن الطبيعة لا تكون تستعين أن تفرش داخلا من تجويف الغشاء الغليظ طبقة العرق الذى يصعد الدم اذا كان الجرمين كلاهما سبيه جوهر كل واحد منهما بجوهر الآخر