Digital Corpus for Graeco-Arabic Studies

Galen: De Anatomicis Administrationibus I-IX,5 (On Anatomical Procedures)

ΓΑΛΗΝΟΥ ΠΕΡΙ ΑΝΑΤΟΜΙΚΩΝ ΕΓΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΒΙΒΛΙΟΝ Θ.

Ἔστι μὲν ἔτι καὶ τοῦτο τὸ βιβλίον ἀνατομικὰς ἐγχειρήσεις διδάσκον ἐπὶ τῶν τοῦ πνεύματος ὀργάνων, ἃς ἐθεάσασθε δεικνυμένας πολλάκις. ἐπεὶ δ’ οὐχ ὑμῶν μόνον, οἷς ἀνάμνησίς ἐστιν ὁ λόγος ὅδε, πρόκειταί μοι στοχάσασθαι, καθότι καὶ πρόσθεν εἶπον, ἀλλὰ καὶ τῶν ἄλλων ἁπάντων, ὅσοι σπουδάζουσι περὶ τὰς ἀνατομὰς, ἀναγκαῖόν ἐστιν οὕτω γράφειν αὐτὸν, ὡς ἂν καὶ τοῖς μηδὲ πώποτε θεασαμένοις αὐτὰς ὅσον οἷόν τε μάλιστα γενέσθαι σαφέστατα. ὅσα μὲν οὖν χρὴ θεάσασθαι περί τε τὴν καρδίαν καὶ τὸν πνεύμονα, τεθνεῶτός τε καὶ ζῶντος ἔτι τοῦ ζώου, σχεδὸν ἅπαντα λέλεκται κατὰ τὸ πρὸ τούτου γράμμα· λέλεκται δὲ καὶ περὶ τῶν ὑμένων ἁπάντων τῶν ἐν τοῖς πνευματικοῖς ὀργάνοις. ἐφεξῆς δ’ ἐστὶ τοῖς προειρημένοις ἑρμηνεῦσαι λόγῳ, προτέραν μὲν τὴν κατασκευὴν ὅλου τοῦ θώρακος, ἐπ’ αὐτῇ δὲ τὰ κατὰ τὰς ἀνατομὰς ἔτι ζῶντος τοῦ ζώου φαινόμενα κατ’ αὐτόν. ὥσπερ οὖν, ὅσοι διηγοῦνται φύσιν χωρίου, τοὺς περιγράφοντας ὅρους αὐτὸ πρότερον δηλώσαντες, ἑξῆς ἐπὶ τὴν ἑκάστου τῶν μερῶν ἀφικνοῦνται διδασκαλίαν, οὕτω κᾀγὼ τοὺς περιγράφοντας ὅρους τὸν θώρακα προτέρους διηγήσομαι. βραχεῖ μὲν οὖν λόγω συλλαβεῖν τὸ πᾶν, ὀνομάζουσι θώρακα τὸ περιλαμβανόμενον ὑπὸ τῶν πλευρῶν. εἰσὶ δ’ αὐταὶ πᾶσι τοῖς ζώοις, ὅσα πρόσθεν διῆλθον, εἰς δώδεκά που τὸν ἀριθμὸν ἐκτεινόμεναι· σπανιώτατα γὰρ ὁρᾶται τρισκαιδεκάτη πλευρὰ, καὶ τοῦτ’ ἔτι σπανιώτερον ἑνδεκάτη πᾶσι. ταῦτα μὲν οὖν οὕτως σπάνιά ἐστιν, ὥστε ἐν χιλίοις ἄν τις ἑνὶ περιτύχοι τοιῷδε. πάντως δ’ ἐπὶ πάντων τῶν ζώων, ὑπὲρ ὧν ὁ λόγος ἐστὶν ἐν τῇδε τῇ πραγματείᾳ, ιβ΄ εἰσὶ πλευραί· καὶ πρὸς ταύταις ἐπὶ τῶν κλεῖς ἐχόντων ζώων τοῦ θώρακος ὑψηλότατος ὅρος αἱ κλεῖς εἰσιν, ὥσπερ γε ὁ ταπεινότατος ἅπασι τοῖς ζώοις αἱ φρένες, ἃς καὶ διάφραγμα προσαγορεύουσιν. ἕδρα γε μήν ἐστι ταῖς πλευραῖς ἁπάσαις διττῶς, πρόσω μὲν τὸ στέρνον, ὀπίσω δ’ οἱ σπόνδυλοι. οὗτοι μὲν τοσοῦτοι τὸν ἀριθμὸν ἐναργῶς, ὅσαι περ καὶ αἱ πλευραί· τὸ στέρνον δὲ ἓν μὲν ὀστοῦν φαίνεται διὰ τὴν τῆς ἁρμονίας ἀκρίβειαν, ἣν ἐν τῇ συνθέσει λαμβάνει τὰ μόρια αὐτοῦ, περιξυόντων δὲ τοὺς ὑμένας, ὅτι πλείω τέ ἐστι καὶ ὅτι τοσαῦτα τὸν ἀριθμὸν, ὅσαι περ αἱ συναρθρούμεναι πρὸς αὐτὸ πλευραὶ, σαφῶς φαίνεται. συναρθροῦται γὰρ ἑκάστης πλευρᾶς τὸ πρόσω πέρας τῷ κάτω πέρατι τῶν συντιθέντων ἑκάστου τὸ στέρνον ὀστῶν, καὶ παρεισδύεταί γε τὸ τῆς πλευρᾶς πέρας ἀπολεπτυνόμενον εἰς τὸ μεταξὺ τῆς ἁρμονίας τῶν κατὰ τὸ στέρνον ὀστῶν, ὥστ’ ἐπί τινων ζώων οὐ μᾶλλον τοῖς πέρασι τῶν ὑψηλοτέρων ὀστῶν, ἢ ταῖς κεφαλαῖς τῶν ταπεινοτέρων, ἀλλ’ ἀμφοτέροις ὁμοτίμως συναρθροῦσθαι τὰς πλευράς. ἑπτὰ μὲν οὖν αἱ πρῶται τοῦ θώρακος πλευραὶ τοιαύτην ἔχουσι τὴν συνάρθρωσιν. ἡ δ’ ὀγδόη κατὰ τὴν ῥίζαν ἐστὶ τοῦ ξιφοειδοῦς χόνδρου. λοιπαὶ δὲ τέτταρες εἰς τὰ πλάγια μέρη τοῦ θώρακος τελευτῶσιν, ἀπολειπόμεναι πρόσω τοσοῦτον, ὅσον καὶ μείους εἰσὶ τῶν ἄλλων. ἔστι δ’ αὐτῶν ἐλαχίστη μὲν ἡ ὑστάτη· τῶν δ’ ἄλλων ἑκάστη κατὰ τὴν τῆς θέσεως τάξιν, ὅσον ἀπολείπεται τῷ μήκει τῆς ὑψηλοτέρας, τοσοῦτον πλεονεκτεῖ τῆς ταπεινοτέρας. ἅπασαι μὲν οὖν ὀπίσω διήρθρωνται τοῖς τοῦ μεταφρένου σπονδύλοις ἄρθρῳ διττῷ, τῷ μὲν ὑψηλοτέρῳ πρὸς αὐτὸ τοῦ σπονδύλου τὸ σῶμα, τῷ δὲ ταπεινοτέρῳ καὶ τῇ πλαγίᾳ τῶν ἀποφύσεων αὐτῶν τῇ κατάντει. ἐντεῦθεν δὲ εἰς τὸ πρόσω καὶ κάτω φερόμεναι λοξαὶ μέχρι πλείστου παύονται τῆς τοιαύτης φορᾶς, ὅταν ἤδη πρόσω μᾶλλον ὦσι. παύονται δ’ ἐν τούτῳ καὶ ὀστώδεις οὖσαι, καὶ γίγνεται τὸ ὑπόλοιπον αὐτῶν τοῖς μὲν μικροτέροις φύσει ζώοις ἀκριβῶς χόνδρος, τοῖς μείζοσι δὲ ὀστώδη χόνδρον εἰπὼν αὐτὸν οὐκ ἂν ἁμάρτοις. οὗτος ὁ χόνδρος, οὐχ ὥσπερ ἐξ ἀρχῆς αἱ πλευραὶ τὸ σύμπαν ἠνέχθησαν κάτω λοξαὶ, καὶ αὐτὸς οὕτω ποιεῖται τὴν φορὰν, ἀλλ’ ἐπιστρεφόμενος ἔμπαλιν ἐκείναις ἄνω φέρεται πρὸς τὸ στέρνον, ἐνίοις μὲν ζώοις ἀπὸ κυκλοτεροῦς μᾶλλον τῆς ἐπιστροφῆς, ἐνίοις δ’ ὥσπερ ἀπὸ τριγώνου γωνίας. ὅσαι δ’ οὐ φθάνουσιν ἐπὶ τὸ στέρνον ἐλθεῖν, ὀνομάζονται μὲν νόθαι, χονδρώδεις δ’ ἱκανῶς εἰσιν ὅλαι· καὶ πολὺ δὴ μᾶλλον αὐτῶν τὸ πέρας οὐ χονδρῶδες, ἀλλ’ ἀκριβὴς χόνδρος. ἐκ δὲ τοῦ χόνδρου τοῦδε τῶν ἔνδον μερῶν αἱ φρένες ἄρχονται φύεσθαι, τὸ δὲ ὑψηλότατόν τε καὶ πρόσθιον αὐτῶν ὑποπέφυκεν αὐτῷ τῷ ξιφοειδεῖ, καθάπερ γε τὸ ὀπίσθιον ἅμα καὶ ταπεινότερον ἐπιπέφυκε τῇ ῥάχει. κατὰ δὲ τὸ μεσαίτατον τοῦδε, καθ’ ὃ τῶν σπονδύλων ἐπιβεβήκασι τῇ πρόσω χώρᾳ, προσεπεκτείνονται κάτω δι’ ἰσχυρῶν συνδέσμων δυοῖν ἐμφυόμενοι τοῖς κάτω σπονδύλοις· ὅστις σύνδεσμος, ὅταν μὲν ᾖ μεγαλόφωνον τὸ ζῶον ἢ νευρώδεις ἔχον φύσει τοὺς μῦς, ἰσχυρότατός τ’ ἐστὶ καὶ μέχρι πλείστου προήκει, παύεται δ’ αὐτόθι που περὶ τὸν εἰκοστόν τε καὶ δεύτερον ἄνωθεν ἀριθμοῦντι σπόνδυλον, οὔτε παχὺς ὑπάρχων, οὔτε ῥωμαλέος ἐπὶ τῶν μικροφώνων τε καὶ τοὺς μῦς τοῦ θώρακος ἀῤῥώστους ἐχόντων, οἷός περ καὶ ὁ πίθηκός ἐστι. τό γε μὴν ἄνω πέρας τοῦ στέρνου τῇ πρώτῃ μὲν ἀεὶ συναρθροῦται πλευρᾷ, καθάπερ καὶ τοῖς ἄλλοις, ἐξ ἐπιμέτρου τε τὰς κλεῖς ἔχουσι καὶ πρὸς ἐκείνας διαρθροῦται. οὐ μὴν συντελεῖταί τι πρὸς τὴν τοῦ θώρακος κίνησιν ἡ διάρθρωσις αὕτη, ἀλλ’ εἰσὶν αἱ κινήσεις τῷ θώρακι κατὰ μὲν τὰ πρόσω πέρατα τῶν πλευρῶν ἀμυδραὶ, συναρθροῦνται γὰρ ἐνταῦθα τῷ στέρνῳ, σαφεῖς δὲ ἐν τοῖς ὀπίσω, καθ’ ἃ διὰ τῶν ἄρθρων ἔφην αὐτὰς διαρθροῦσθαι πρὸς τοὺς σπονδύλους. οὐχ ἅπαντες δὲ οἱ τῷ θώρακι συμπεφυκότες ὁπωσοῦν μύες ἕνεκα τῆς κινήσεως αὐτοῦ γεγόνασιν, ἀλλ’, ὡς ἐν τῷ πέμπτῳ γράμματι λέλεκται, τινὲς μὲν ἀπὸ τοῦ στήθους τε καὶ τῶν κατὰ τὰς νόθας χωρίων ἀναφερόμενοι τῇ κατὰ τὸν ὦμον ὑπηρετοῦσι διαρθρώσει, τινὲς δ’ ἐπὶ τὸ ἐπιγάστριον καταφερόμενοι χρειῶν ἰδίων ἕνεκεν ὀλίγον τι κατασπῶσι τὸν θώρακα· καθάπερ γε καὶ οἱ τοῖς πέρασι τῶν πλευρῶν ἔξωθεν ἐπιβεβλημένοι παρά. τε τῷ στέρνῳ πρόσω καὶ τοῖς σπονδύλοις ὀπίσω σφίγγουσί τε τὰς συναρθρώσεις καὶ συστέλλουσι βραχύ τι τὸν θώρακα.

المقالة الثامنة من كتاب جالينوس فى عمل التشريح

| أريد أن أعلمكم فى هذه المقالة أيضا أعمال التشريح التى رأيتمونى مرارا كثيرة بينتها لكم فى آلات التنفس ولأن قصدى فى هذا الكتاب كما قلت قبل ليس هو أن أنحو نحو مقدار قوتكم أنتم وحدها معشر من إنما هذا الكتاب تذكرة لكم بل أريد أن أنحو فيه نحو مقدار قوة كل واحد يريد من نفسه أمر التشريح فقد يضطرنى الأمر إلى أن أجعل مذهبى فيه مذهبا يكون به أوضح وأشرح مما يمكن عند من لم يعاين التشريح قط وقد وصفت فى المقالة السالفة قبل هذه جل ما ينبغى أن يرى فى القلب وفى الرئة ما دام الحيوان حيا ومن بعد موته وذكرت جميع ما فى آلات التنفس من الأغشية فيتبع ما تقدم من القول ويتصل به أن نوضح بالكلام أولا هيئة جميع الصدر وخلقته ثم نصف بعد ذلك ما يظهر فيه بالتشريح ما دام الحيوان حيا وكما أن من يريد أن يصف قرية 〈و〉يأتى على جميع ما فيها إنما يبتدئ أولا بالإخبار عن الحدود التى تحويها ثم يصل ذلك بذكر شىء شىء من أجزائها كذلك أفعل أنا فى أمر الصدر وذلك أنى أخبر أولا بالحدود التى تحوى الصدر فأقول قولا مقتصرا وجيزا إن معنى قولنا صدر إنما هو جميع ما يحتوى عليه [من] الأضلاع والأضلاع فى جميع الحيوانات التى ذكرتها قبل اثنا عشر عددا ولا يكاد يوجد ضلع ثالث عشر إلا فى الندرة وأكثر من هذا أيضا لا يكاد أن يكون إلا فى الندرة الأضلاع كلها أحد عشر ضلعا فهاذان أمران قل ما يوجد كل واحد منهما حتى أنه لا يوجد فى ألف حيوان واحد على هذه الصفة إلا بكد وأما الأمر الدائم فى جميع هذه الحيوانات التى كلامنا فى كتابنا هذا فيها فهو أن الأضلاع اثنا عشر والحد الأعلى من حدود الصدر فى الحيوانات ذوات التراقى هما الترقوتان كما أن حده الأسفل فى جميع الحيوانات هو الحجاب وللأضلاع كلها مركزان أو مسندان أحدهما من قدام وهو القس والآخر من خلف وهو الفقار وأمر الفقار ظاهر أن عددها كمثل عدد الأضلاع فأما القس فإنه يرى عظما واحدا لشدة هندام تركيب أجزائه وتلفيقها بعضا إلى بعض حتى إذا حكت وكشفت عنها الأغشية ظهر أمره ظهورا بينا أن عظامه كثيرة ومبلغ عدد هذه العظام كمبلغ عدد الأضلاع التى ترتبط بها وذاك أن الطرف القدام من كل واحد من الأضلاع يرتبط مع الطرف الأسفل من كل واحد من العظام التى القس منها مؤلف بمفصل موثق ويدخل طرف الضلع بعد أن يدق فيما بين تركيب العظمين من عظام القس حتى أن فى بعض الحيوان يكون كل واحد من الأضلاع مربوطا مع طرف العظم الأعلى ومع رأس العظم الأسفل من العظمين اللذين هو فيما بينهما من عظام القس رباطا سواء فلا يكون مع أحدهما أكثر ومع الآخر أقل فالسبعة الأضلاع الأول من أضلاع الصدر مركبة هذا التركيب المفصلى فأما الضلع الثامن فإنه يتركب فى أصل الغضروف الشبيه بالسيف والأربعة الأخر تنتهى فى جانبى الصدر وعجز هذه الأربعة عن المصير إلى القدام بحسب صغرها عن الأضلاع الأخر وأصغرها كلها الضلع الأخير وكل واحد من الأضلاع الباقية بحسب مرتبته فى وضعه فبقدر نقصانه فى الطول عن الضلع الذى هو أرفع منه كذلك يزيد طوله على طول الذى هو أسفل منه وكلها مركبة من خلف مع فقار الظهر بمفصلين سلسين أحدهما أرفع وهو المفصل الملتئم بين ضلع وبين نفس جرم الفقرة والمفصل الآخر يلتئم بين الضلع وبين الزائدة الشاخصة من جانب الفقرة ذاهبة إلى أسفل ثم إن هذه الأضلاع من هذا الموضع تذهب مقبلة إلى قدام ومنحدرة إلى أسفل على انعراج حتى تقطع مسافة كثيرة وتقف عن هذا الذهاب إذا هى صارت خاصة فى الأجزاء التى قدام وفى الموضع الذى تقف فيه عن الذهاب تستحيل عن أن تكون عظاما وتصير باقيتها فى الحيوانات التى هى أصغر بالطبع غضروفا خالصا وأما فى الحيوانات التى هى بالطبع أعظم فلو قلت إنها تصير غضروفا عظميا لما أخطأت وهذا الغضروف ليس بذهب كذهاب الأضلاع إذا كانت منذ أول الأمر تذهب كلها إلى أسفل على انعراج بل ترجع إلى خلاف تلك الناحية التى كانت الأضلاع تجىء إليها فتذهب إلى فوق إلى القس وفى بعض الحيوانات تمر هذه الغضاريف إلى فوق وقد عطفت عطفة على استدارة وفى بعضها تذهب وقد عطفت على مثال زاوية من مثلث وأما الأضلاع التى لا تبلغ إلى القس فيقال لها ضلوع الخلف وهى فى جميع اجزائها على غاية الغضروفية وأكثرها ما هو منها كذلك طرفها فإن هذا ليس هو خاصة غضروفيا بل هو غضروف خالص وأول مبدأ نبات الحجاب ومنشئه من الأجزاء الداخلة من هذا الغضروف وأما الجزء الأرفع من أجزاء الحجاب وهو الجزء الذى من قدام فهو يلتحم تحت الغضروف الشبيه بالسيف كما أن جزءه الخلف وهو الأسفل يلتحم على عظم الصلب ومن وسط هذا الجزء بالحقيقة حيث الحجاب راكب على الموضع القدام من الفقار يمتد الحجاب إلى ناحية أسفل برباطين قويين ويلتحم بفقار القطن وهذا الرباط فى الحيوان العظيم الصوت وفى الحيوان الذى له بالطبع عضل عصبى يكون قويا جدا ويمعن فى الذهاب إلى موضع بعيد وفى الحيوان الصغير الصوت الذى عضل صدره صغير بمنزلة القرد ينتهى عند الفقارة الاثنين والعشرين إذا عد الفقار من فوق ويكون ليس بغليظ ولا قوى وأما المنتهى الأعلى من القس فهو أبدا يلزم الأضلاع الأول بمفصل موثق كما هو لازم للأضلاع الأخر وله مع هذا فى الحيوانات ذوات التراقى إنه يرتبط مع الترقوتين بمفصل سلس وهذا المفصل ليس له شىء من المنفعة فى حركة الصدر لكن حركة الصدر فى الأطراف التى قدام الأضلاع ضعيفة وذلك لأن الأضلاع مضامة هاهنا للقس بمفاصل موثقة وأما من خلف فحركات الصدر بينة حيث يضام كل واحد منها واحدا من الفقار بمفصلين سلسين وليس كل العضل المضام للصدر كيف كانت مضامته له فانما جعل لموضع حركة الصدر لكن الأمر فى ذلك على ما قلت فى المقالة الخامسة وهو أن بعض هذا العضل يرتقى من قدام الصدر ومن مواضع ضلوع الخلف ويحرك مفصل الكتف وبعضه ينحدر إلى مراق البطن لمنافع فيه خاصة ويجذب مع هذا الصدر إلى أسفل جذبا يسيرا كما أن العضل الملقى على أطراف الأضلاع من خارج إلى جانب القس من قدام وإلى جانب الفقار من خلف يشد المفاصل ويقبض الصدر بعض القبض.