Digital Corpus for Graeco-Arabic Studies

Hippocrates: De Diaeta in Morbis Acutis (Regimen in Acute Diseases)

وأمّا الاستحمام فقد يمكن أن ينتفع باستعماله في كثير من الأمراض في بعضها دائماً وفي بعضها لا وربّما كان الأصوب أن تقلّل استعماله إذا لم يكن ما يحتاج إليه معدّاً وذلك أنّ الآلات التي يحتاج إليها في استعماله والخدم الذين يخدمون على ما ينبغي إنّما توجد في قليل من المنازل ومتى لم يستحمّ المريض حسناً أمكن أن يناله من ذلك ضرر عظيم وذلك أنّه يحتاج في الاستحمام إلى موضع تستتر به لا دخان فيه وإلى مقدار من الماء كثير وأن يكون الاستحمام ليس بالمتحفّز إلّا أن يحتاج أنّه ذلك وينبغي أن لا تجلو بدن المريض فإن جلي فليكن ما يجلي به سخناً أضعافاً كثيرة على ما جرت به العادة ويصبّ قبل استعماله من الماء مقدار ليس بالقليل وبعده أيضاً بسرعة وقد يحتاج أيضاً أن تكون المسافة إلى موضع الأبزن قصيرة ويكون الدخول إليه والخروج منه سهلاً وينبغي أيضاً أن يكون المستحمّ دمثاً صامتاً لا يتولّى شيئاً من العمل لكن غيره يصبّ عليه الماء ويدلك بدنه فإذا كان بعد ذلك أعددت ماء كثيراً ممزوجاً ويكون صبّ الماء سريعاً واستعمل مكان التنشيف بالطرجهال التنشيف بالإسفنج ولا ينبغي أن تمرخ البدن بالدهن وهو شديد الجفاف وأمّا الرأس فقد ينبغي خاصّة أن تجفّفه بالتنشيف بالإسفنج ما أمكن وتعني بذلك ولا ينبغي أيضاً أن تبرد الأطراف ولا الرأس ولا شيئاً من سائر البدن ولا ينبغي أن تستعمل الاستحمام لا إذا كان قريب العهد بتناول الحساء ولا إذا كان قريب العهد بشرب شيء من الأشربة ولا ينبغي أيضاً أن تستعمل لا الحساء ولا شيئاً من الأشربة ساعة الاستحمام.

ينبغي أن تستعمل الاستحمام في المرضى بإكثار فيمن كان محبّاً لذلك معتاداً له في وقت صحّته وذلك أنّ هؤلاء يتشوّقون إلى استعمال ذلك وينتفعون به ويتأذّون أن تركوا ذلك والانتفاع بالاستحمام في أكثر الأمر في ذات الرئة أكثر منه في الحمّيات المحرقة وذلك أنّه يسكّن الوجع العارض في الجنب والقصّ وبين الكتفين وينضج ما يحتاج إلى نفثه بالبزاق ويعين على ذلك ويجوّد التنفّس ويسكّن التعب وذلك أنّه يليّن المفاصل ويرطب الجلد ويدرّ البول ويحلّ ثقل الرأس ويرطب المنخرين.

وأقلّ ما ينبغي له أن يستعمل الاستحمام من كان بطنه في مرضه ليّناً بأكثر ممّا ينبغي وليس ينبغي أيضاً أن يستعمل الاستحمام من كان بطنه معتقلاً بأكثر ممّا ينبغي دون أن يستفرغ بطنه أوّلاً ولا فيمن كان أيضاً مستسقطاً ولا فيمن كانت نفسه تغشّى أو من به قيء ولا فيمن يتجشّأ شيئاً من جنس المرار ولا فيمن أصابه رعاف إلّا أن يكون ذلك أقلّ ممّا ينبغي وأنت عالم بالمقدار الذي ينبغي أن يكون عليه الرعاف فإن كان أقلّ ممّا ينبغي فاستعمل الاستحمام إن كان البدن يحتاج إلى ذلك وينتفع به في سائر الأشياء التي ينتفع به فيها وإن كان الرأس فقط يحتاج إلى ذلك.

وأمّا من كان محبّاً للاستحمام فليس يضرّ به الاستحمام مرّتين في اليوم واستعمال الاستحمام فيمن يتناول كشك الشعير ومعه ثفله أمكن منه كثيراً فيمن يستعمل ماءه فقط وربّما أمكن استعمال الاستحمام في هؤلاء أيضاً وأقلّ ما يمكن استعماله فيمن كان يتدبّر بالأشربة فقط وقد يمكن استعماله في هؤلاء أيضاً.

تمّ كتاب الأمراض الحادّة.

18. Λουτρὸν δὲ συχνοῖσι τῶν νουσημάτων ἀρήγοι ἂν χρεομένοισιν, ἐς τὰ μὲν ξυνεχέως, ἐς τὰ δ᾿ οὔ. Ἔστι δὲ ὅτε ἧσσον χρηστέον διὰ τὴν ἀπαρασκευασίην τῶν ἀνθρώπων· ἐν ὀλίγῃσι γὰρ οἰκίῃσι παρεσκεύασται τὰ ἄρμενα καὶ οἱ θεραπεύοντες ὡς δεῖ· εἰ δὲ μὴ παγκάλως λούοιτο, βλάπτοιτ᾿ ἂν οὐ σμικρά· καὶ γὰρ σκέπης ἀκάπνου δεῖ, καὶ ὕδατος δαψιλέος, καὶ τοῦ λουτροῦ συχνοῦ καὶ μὴ λίην λάβρου, ἤν γε μὴ οὕτω δέῃ. Καὶ μᾶλλον μὲν μὴ σμήχεσθαι· ἢν δὲ σμήχηται, θερμῷ χρέεσθαι αὐτέῳ καὶ πολλαπλασίῳ ἢ ὡς νομίζεται σμήγματι, καὶ προσκαταχέεσθαι μὴ ὀλίγῳ, καὶ ταχέως μετακαταχέεσθαι. Δεῖ δὲ καὶ τῆς ὁδοῦ βραχείης ἐς τὴν πύελον, καὶ ἐς εὐέμβατον καὶ ἐς εὐέκβατον· εἷναι δὲ καὶ τὸν λουόμενον κόσμιον καὶ σιγηλὸν, καὶ μηδὲν αὐτὸν προσεξεργάζεσθαι, ἀλλ᾿ ἄλλους καὶ καταχέειν καὶ σμήχειν· καὶ μετακέρασμα πολλὸν ἡτοιμᾶσθαι, καὶ τὰς ἐπαντλήσιας ταχείας ποιέεσθαι· καὶ σπόγγοισι χρέεσθαι ἀντὶ στλεγγίδος, καὶ μὴ ἄγαν ξηρὸν χρίεσθαι τὸ σῶμα. Κεφαλὴν μέντοι ἀνεξηράνθαι χρὴ ὡς οἷόν τε μάλιστα ὑπὸ σπόγγου ἐκμασσομένην, καὶ μὴ διαψύχεσθαι τὰ ἄκρεα, μήτε τὴν κεφαλὴν, μήτε τὸ ἄλλο σῶμα· καὶ μήτε νεοῤῥόφητον μήτε νεόποτον λούεσθαι, μηδὲ ῥοφέειν, μηδὲ πίνειν ταχὺ μετὰ τὸ λουτρόν. Μέγα μὲν δὴ μέρος χρὴ νέμειν τῷ κάμνοντι, ἢν ὑγιαίνων ᾖ φιλόλουτρος ἄγαν καὶ εἰθισμένος λούεσθαι· καὶ γὰρ ποθέουσι μᾶλλον οἱ τοιοίδε, καὶ ὠφελέονται λουσάμενοι, καὶ βλάπτονται μὴ λουσάμενοι. Ἁρμόζει δὲ ἐν περιπλευμονίῃσι μᾶλλον ἢ ἐν καύσοισι τὸ ἐπίπαν· καὶ γὰρ ὀδύνης τῆς κατὰ πλευρὴν καὶ στήθεα καὶ μετάφρενον παρηγορικόν ἐστι τὸ λουτρὸν, καὶ πτυέλου πεπαντικὸν καὶ ἀναγωγὸν, καὶ εὔπνοον καὶ ἄκοπον· μαλθακτικὸν γὰρ καὶ ἄρθρων καὶ τοῦ ἐπιπολαίου δέρματος· καὶ οὐρητικὸν δὲ, καὶ καρηβαρίην λύει, καὶ ῥῖνας ὑγραίνει. Ἀγαθὰ μὲν οὖν λουτρῷ τοσαῦτα πάρεστιν, ὧν πάντων δεῖ· ἢν μέντοι τῆς παρασκευῆς ἔνδειά τις ᾖ ἑνὸς ἢ πλειόνων, κίνδυνος μὴ λυσιτελέειν τὸ λουτρὸν, ἀλλὰ μᾶλλον βλάπτειν· ἓν γὰρ ἕκαστον αὐτέων μεγάλην φέρει τὴν βλάβην, μὴ παρασκευασθὲν ὑπὸ τῶν ὑπουργῶν ὡς δεῖ. Ἥκιστα δὲ λούειν καιρὸς τούτους οἷσιν ἡ κοιλίη ὑγροτέρη τοῦ καιροῦ ἐν τῇσι νούσοισιν· ἀτὰρ οὐδὲ οἷσιν ἕστηκε μᾶλλον τοῦ καιροῦ καὶ μὴ προδιελήλυθεν· οὐδὲ δὴ τοὺς γεγυιωμένους χρὴ λούειν, οὐδὲ τοὺς ἀσώδεας ἢ ἐμετικοὺς, οὐδὲ τοὺς ἐπανερευγομένους χολῶδες, οὐδὲ τοὺς ἐκ ῥινῶν αἱμοῤῥαγέοντας, εἰ μὴ ἔλασσον τοῦ καιροῦ ῥέοι· τοὺς δὲ καιροὺς οἶδας· ἢν δὲ ἔλασσον τοῦ καιροῦ ῥέοι, λούειν, ἤν τε ὅλον τὸ σῶμα πρὸς τὰ ἄλλα ἀρήγῃ, ἤν τε τὴν κεφαλὴν μοῦνον. Ἢν οὖν αἵ τε παρασκευαὶ ἔωσιν ἐπιτήδειοι καὶ ὁ κάμνων μέλλῃ εὖ δέξασθαι τὸ λουτρὸν, λούειν χρὴ ἑκάστης ἡμέρης· τοὺς δὲ φιλολουτρέοντας οὐδ᾿ εἰ δὶς τῆς ἡμέρης λούοις, οὐδὲν ἂν βλάπτοις. Χρέεσθαι δὲ λουτροῖσι τοῖσιν ὅλῃσι πτισάνῃσι χρεομένοισι παραπουλὺ μᾶλλον ἐνδέχεται, ἢ τοῖσι χυλῷ μοῦνον χρεομένοισιν· ἐνδέχεται δὲ καὶ τουτέοισιν ἐνίοτε· ἥκιστα δὲ καὶ τοῖσι ποτῷ μοῦνον χρεομένοισιν· ἔστι δὲ καὶ οἷσι τουτέων ἐνδέχεται· τεκμαίρεσθαι δὲ χρὴ τοῖσι προγεγραμμένοισιν οὕς τε μέλλει λουτρὸν ὠφελέειν ἐν ἑκάστοισι τῶν τρόπων τῆς διαίτης, οὕς τε μή. Οἷσι μὲν γὰρ προσδέεταί τινος κάρτα τουτέων, ὁκόσα λουτρὸν ἀγαθὰ ποιέει, καὶ πρόσεστιν αὐτέοισιν ὅσα ἂν λουτρῷ ὠφελέηται, δεῖ λούειν· οἷσι δὲ τουτέων μηδενὸς προσδεῖ, καὶ πρόσεστιν αὐτέοισι τῶν σημείων ἐφ᾿ οἷσι λούεσθαι οὐ ξυμφέρει, οὐ δεῖ λούειν.