Digital Corpus for Graeco-Arabic Studies

Hippocrates: De Diaeta in Morbis Acutis (Regimen in Acute Diseases)

وقد ينبغي أن تجري العادة في التدبير ما داموا أصحّاء على الأمر الأنفع وذلك أنّ التدبير إذا كان قد يظهر منه في الأصحّاء اختلاف عظيم في أصناف الانتقال وغير ذلك فكم بالحريّ يجب أن يكون اختلافه أيضاً في الأمراض أعظم ومن الأمراض خاصّة فيما كان منها حادّاً جدّاً ومعرفة ذلك سهلة أعني أنّ التدبير الرديء بالمطعم والمشرب الشبيه بعضه ببعض أوفق بالجملة في جميع الأوقات في حفظ الصحّة من الانتقال بغتة إلى تدبير آخر أجود منه من ذلك أنّ انتقال من جرت عادته أن يأكل في اليوم مرّتين أو من جرت عادته أن يأكل في اليوم مرّة واحدة بغتة إلى ضدّ ما كان عليه يحدث عليه ضرراً وضعفاً ومن لم تكن عادته أن يتغذّى فتغذّى أضعفه ذلك على المكان وأثقل بدنه وكسّله وأرخاه فإن تعشّى مع ذلك أيضاً تجشّأ جشأ حامضاً ومنهم من يعرض له لين الطبيعة والسبب في ذلك ما أثقل معدته على خلاف ما جرت عليه الطبيعة وذلك أنّ العادة جرت عنده بأن تكون المعدة منه خالية ولا تتملّأ من الطعام مرّتين وتهضم الطعام أيضاً مرّتين.

قد ينتفع هؤلاء بأن يخفّف عنهم ما نالهم عند انتقالهم في التدبير إلى الضدّ وذلك أنّه ينبغي أن يناموا بقدر ليلة تامّة بعد عشاءهم أمّا في الشتاء فمع توقٍّ من البرد وأمّا في الصيف فمع حذر من الحرّ فإن لم يمكنهم أن يناموا مشوا مشياً كثيراً رقيقاً من غير أن يقفوا فإذا كان بعد ذلك إمّا ألّا يتعشّون وإمّا أن يتعشّوا عشاء خفيفاً لا يضرّهم ويشربون أيضاً شراباً قليلاً غير ممزوج بالماء.

وكذلك أيضاً من اعتاد أن يأكل في اليوم مرّتين متى ترك الغذاء استرخى بدنه وضعف وجزع عن كلّ عمل وعرض له وجع في فؤاده حتّى يتوهّم كأنّ أحشاءه متعلّقة ويكون بوله بولاً حارّاً أخضر اللون وبرازه محترقاً ومنهم من تجد في فيه مرارة وتجد العينين منهم غائرتين والأصداغ تختلج وتبرد أطرافهم وأكثر من ترك الغذاء لم يمكنه أن يستوفي عشاءه وإذا تعشّى ثقلت معدته واستصعب عليه نومه أكثر كثيراً ممّا لو كان تقدّم فتغدّى.

فمتى عرضت هذه الأعراض للأصحّاء بسبب تغييرهم التدبير في نصف يوم إلى خلاف ما جرت به عادتهم فالأصلح عندي ألّا تزيد ولا تنقص.

فإن كان من أكل على غير ما جرت به عادته مرّة واحدة لمّا استعمل نهاره أجمع خلاء العروق وتعشّى على ما جرت به عادته ثقل بدنه فيجب أن يثقل أكثر كثيراً إن كان لمّا ترك الغذاء بعد ذلك أضعفه فلمّا تعشّى ثقل بدنه وإن عاد أيضاً فتعشّى بعد استعماله خلاء العروق مدّة طويلة ثقل بدنه أكثر كثيراً.

قد ينتفع أيضاً من استعمل خلاء العروق على خلاف العادة بأن يخفّف عنه ما ناله في ذلك اليوم على ما أصف توقّى البرد والحرّ والتعب فإنّ احتمال ذلك يصعب عليه ويخفّف في العشاء ممّا جرت به عادته ولا يكون ما يتعشّى به جافّاً لاكن رطباً ويشرب شرابه غير ممزوج ليس بأقلّ من مقدار طعامه فإذا كان من غد ذلك اليوم خفّف غذاءه كيما يعود إلى ما جرت به عادته على التدريج.

ومن كان من هؤلاء المرار غالباً على أعالي بدنه فاحتماله لأمثال هذه الأشياء في أكثر الأمر أصعب ومن كان الغالب على أعالي بدنه البلغم فسهولة احتمال الصوم عليه بخلاف العادة في أكثر الأمر أشدّ فبهذا السبب أيضاً صار احتماله لتناول الغذاء في اليوم مرّة واحدة بخلاف العادة أسهل.

فهذا أحد الدلائل الكافية في أنّ التغيير العظيم جدّاً في الأعراض العارضة في طبائعنا وسحنة أبداننا خاصّة يولد الأمراض فليس يمكن إذاً استعمال خلاء العروق كثيراً في غير وقته ولا إعطاء الغذاء في وقت منتهى الأمراض والتهابها ولا يمكن أيضاً تغيير التدبير بغتة لا عند هؤلاء ولا عند هؤلاء.

9. Χρὴ δὲ καὶ τὰ μαθήματα ποιέεσθαι ἐν τῇ διαίτῃ τῶν ἀνθρώπων ἔτι ὑγιαινόντων, οἷα ξυμφέρει· εἰ γὰρ δὴ τοῖσί γε ὑγιαίνουσι φαίνεται διαφέροντα μεγάλα τὰ τοῖα ἢ τοῖα διαιτήματα καὶ ἐν ἄλλῳ τινί που καὶ ἐν τῇσι μεταβολῇσι, πῶς οὐχὶ καὶ ἔν γε τῇσι νούσοισι διαφέρει μεγάλα, καὶ τουτέων ἐν τῇσιν ὀξυτάτῃσι μέγιστα; Ἀλλὰ μὴν εὐκαταμάθητόν γε ἐστὶν, ὅτι φαύλη δίαιτα βρώσιος καὶ πόσιος αὐτὴ ἑωυτῇ ἐμφερὴς αἰεὶ, ἀσφαλεστέρη ἐστὶ τὸ ἐπίπαν ἐς ὑγείην, ἢ εἴ τις ἐξαπίνης μέγα μεταβάλλοι ἐς ἄλλο. Ἐπεὶ καὶ τοῖσι δὶς σιτεομένοισι τῆς ἡμέρης καὶ τοῖσι μονοσιτέουσιν αἱ ἐξαπιναῖοι μεταβολαὶ βλαβὰς καὶ ἀῤῥωστίην παρέχουσιν. Καὶ τοὺς μέν γε μὴ μεμαθηκότας ἀριστᾷν, εἰ ἀριστήσουσιν, εὐθέως ἀῤῥώστους ποιέει, καὶ βαρέας ὅλον τὸ σῶμα, καὶ ἀσθενέας καὶ ὀκνηρούς· ἢν δὲ καὶ ἐπιδειπνήσωσιν, ὀξυρεγμιώδεας· ἐνίοισι δὲ καὶ σπατίλη γένοιτο ἂν, ὅτι παρὰ τὸ ἐωθὸς ἠχθοφόρηκεν ἡ κοιλίη εἰθισμένη ἐπιξηραίνεσθαι, καὶ μὴ δὶς διογκοῦσθαι, μήτε δὶς ἕψειν τὰ σιτία. Ἀρήγει οὖν τουτέοισιν ἀνασηκῶσαι τὴν μεταβολήν· ἐγκοιμηθῆναι γὰρ χρὴ, ὥσπερ νύκτα ἀγαγόντα μετὰ τὸ δεῖπνον, τοῦ μὲν χειμῶνος ἀῤῥιγέως, τοῦ δὲ θέρεος ἀθαλπέως· ἢν δὲ μὴ δύνηται καθεύδειν, βραδείην, συχνὴν περίοδον, πλανηθέντα, μὴ στασίμως, δειπνῆσαι μηδὲν, ἢ ὀλίγα καὶ μὴ βλαβερά· ἔτι δὲ ἔλασσον πιεῖν καὶ μὴ ὑδαρές. Ἔτι δ᾿ ἂν μᾶλλον πονήσειεν ὁ τοιοῦτος, εἰ τρὶς σιτέοιτο τῆς ἡμέρης ἐς κόρον· ἔτι δὲ μᾶλλον, εἰ πλεονάκις· καίτοι γε πολλοί εἰσιν, οἳ εὐφόρως φέρουσι τρὶς σιτεόμενοι τῆς ἡμέρης ἐς πλῆθος, οἳ ἂν οὕτως ἐθισθῶσιν. Ἀλλὰ μὴν καὶ οἱ μεμαθηκότες δὶς σιτέεσθαι τῆς ἡμέρης, ἢν μὴ ἀριστήσωσιν, ἀσθενέες καὶ ἄῤῥωστοί εἰσι, καὶ δειλοὶ ἐς πᾶν ἔργον, καὶ καρδιαλγέες· κρεμᾶσθαι γὰρ δοκέει τὰ σπλάγχνα αὐτέοισι, καὶ οὐρέουσι θερμὸν καὶ χλωρὸν, καὶ ἡ ἄφοδος ξυγκαίεται· ἔστι δ᾿ οἷσι καὶ τὸ στόμα πικραίνεται, καὶ οἱ ὀφθαλμοὶ κοιλαίνονται, καὶ οἱ κρόταφοι πάλλονται, καὶ τὰ ἄκρα διαψύχονται· καὶ οἱ μὲν πλεῖστοι τῶν ἀνηριστηκότων οὐ δύνανται κατεσθίειν τὸ δεῖπνον· δειπνήσαντες δὲ βαρύνουσι τὴν κοιλίην, καὶ δυσκοιτέουσι πουλὺ μᾶλλον ἢ εἰ προηριστήκεσαν. Ὁκότε οὖν ταῦτα τοιαῦτα γίγνεται τοῖσιν ὑγιαίνουσιν εἵνεκεν ἡμίσεος ἡμέρης διαίτης μεταβολῆς παρὰ τὸ ἔθος, οὔτε προσθεῖναι λυσιτελέειν φαίνεται, οὔτε ἀφελέειν. Εἰ τοίνυν οὗτος ὁ παρὰ τὸ ἔθος μονοσιτήσας, ὅλην ἡμέρην κενεαγγήσας, δειπνήσειεν ὁκόσον εἴθιστο, δειπνήσας δὲ, τότε βαρὺς ἦν, εἰκὸς αὐτὸν, εἰ, ὅτι ἀνάριστος ἐὼν ἐπόνεε καὶ ἠῤῥώστει, δειπνήσειε πλείω ἢ ὁκόσον εἴθιστο, πουλὺ μᾶλλον βαρύνεσθαι· εἰ δέ γε ἐπὶ πλείω χρόνον κενεαγγήσας ἐξαπίνης μεταδειπνήσειν, ἔτι μᾶλλον ἂν βαρύνοιτο. Τὸν οὖν παρὰ τὸ ἔθος κενεαγγήσαντα ξυμφέρει ταύτην τὴν ἡμέρην ἀντισηκῶσαι ὧδε· ἀῤῥιγέως καὶ ἀθαλπέως καὶ ἀταλαιπώρως, ταῦτα γὰρ πάντα βαρέως ἂν ἐνέγκοι· τὸ δὲ δεῖπνον συχνῷ ἔλασσον ποιήσασθαι ἢ ὅσον εἴθιστο, καὶ μὴ ξηρὸν, ἀλλὰ τοῦ πλαδαρωτέρου τρόπου· καὶ πιεῖν μὴ ὑδαρὲς, μηδ᾿ ἔλασσον ἢ κατὰ λόγον βρώματος· καὶ τῇ ὑστεραίῃ ὀλίγα ἀριστῆσαι, ὡς ἐκ προσαγωγῆς ἀφίκηται ἐς τὸ ἔθος. Αὐτοὶ μέντοι σφῶν αὐτῶν δυσφορώτερον δὴ τὰ τοιαῦτα φέρουσιν οἱ πικρόχολοι τὰ ἄνω· τὴν δέ γε ἀσιτίην τὴν παρὰ τὸ ἔθος οἱ φλεγματίαι τὰ ἄνω εὐφορώτερον φέρουσι τὸ ἐπίπαν, ὥστε καὶ τὴν μονοσιτίην τὴν παρὰ τὸ ἔθος εὐφορώτερον ἂν οὗτοι ἐνέγκοιεν. Ἱκανὸν μὲν οὖν καὶ τοῦτο σημήϊον, ὅτι αἱ μέγισται μεταβολαὶ τῶν περὶ τὰς φύσιας ἡμῶν καὶ τὰς ἕξιας ξυμβαινόντων μάλιστα νοσοποιέουσιν· οὐ δὴ οἷόν τε παρὰ καιρὸν οὔτε σφοδρὰς τὰς κενεαγγείας ποιέειν, οὔτε ἀκμαζόντων τῶν νουσημάτων καὶ ἐν φλεγμασίῃ ἐόντων προσφέρειν, οὔτε ἐξαπίνης οἷόν τε ὅλῳ τῷ πρήγματι μεταβάλλειν οὔτε ἐπὶ τὰ οὔτε ἐπὶ τά.