Digital Corpus for Graeco-Arabic Studies

Hippocrates: De Diaeta in Morbis Acutis (Regimen in Acute Diseases)

4. Πτισάνη μὲν οὖν μοι δοκέει ὀρθῶς προκεκρίσθαι τῶν σιτηρῶν γευμάτων ἐν τουτέοισι τοῖσι νουσήμασι, καὶ ἐπαινέω γε τοὺς προκρίναντας. Τὸ γὰρ γλίσχρασμα αὐτέης λεῖον καὶ ξυνεχὲς καὶ προσηνές ἐστι καὶ ὀλισθηρὸν καὶ πλαδαρὸν μετρίως καὶ ἄδιψον καὶ εὐέκπλυτον, εἴ τι καὶ τουτέου προσδέοι, καὶ οὔτε στύψιν ἔχον, οὔτε ἄραδον κακὸν, οὔτε ἀνοιδίσκεται ἐν τῇ κοιλίῃ· ἀνῴδηκε γὰρ ἐν τῇ ἑψήσει ὁκόσον πλεῖστον ἐπεφύκει διογκοῦσθαι. Ὁκόσοι μὲν οὖν πτισάνῃσι χρέονται, ἐν τουτέοισι τοῖσι νουσήμασιν οὐδεμιῇ ἡμέρῃ κενεαγγητέον, ὡς ἔπος εἰρῆσθαι, ἀλλὰ χρηστέον, καὶ οὐ διαλειπτέον, ἢν μή τι δέῃ ἢ διὰ φαρμακίην ἢ κλύσιν διαλιπεῖν. Καὶ τοῖσι μέν γε ἰθισμένοισι δὶς σιτέεσθαι τῆς ἡμέρης, δὶς δοτέον τοῖσι δὲ μονοσιτέειν εἰθισμένοισιν, ἅπαξ δοτέον τὴν πρώτην, ἐκ προσαγωγῆς δὲ, ἢν ἐνδέχηται, καὶ τουτέοισι δὶς δοτέον, ἤν τι δοκέῃ προσδεῖν. Πλῆθος δὲ ἀρκέει κατ᾿ ἀρχὰς διδόναι μὴ πουλὺ, μηδὲ ὑπέρπαχυ, ἀλλ᾿ ὁκόσον ἕνεκεν τοῦ ἔθεος ἐσιέναι τι, καὶ κενεαγγίην μὴ γίγνεσθαι πολλήν. Περὶ δὲ τῆς ἐπιδόσιος ἐς πλῆθος τοῦ ῥοφήματος, ἢν μὲν ξηρότερον ᾖ τὸ νούσημα ἢ ὡς ἄν τις οἴοιτο, οὐ χρὴ ἐπὶ πλέον διδόναι, ἀλλὰ προπίνειν πρὸ τοῦ ῥοφήματος ἢ μελίκρητον, ἢ οἷνον, ὁκότερον ἂν ἁρμόζῃ· τὸ δ᾿ ἁρμόζον ἐφ᾿ ἑκάστοισι τῶν τρόπων εἰρήσεται. Ἢν δὲ ὑγραίνηται τὸ στόμα καὶ τὰ ἀπὸ τοῦ πλεύμονος εἴη ὁκοῖα δεῖ, ἐπιδιδόναι χρὴ ἐς πλῆθος τοῦ ῥοφήματος, ὡς ἐν κεφαλαίῳ εἰρῆσθαι· τὰ μὲν γὰρ θᾶσσον καὶ μᾶλλον πλαδῶντα ταχυτῆτα κρίσιος σημαίνει, τὰ δὲ βραδύτερον καὶ ἧσσον βραδυτέρην σημαίνει τὴν κρίσιν. Καὶ ταῦτα αὐτὰ μὲν καθ᾿ ἑωυτὰ τοιάδε τὸ ἐπίπαν ἐστίν· πολλὰ δὲ καὶ ἄλλα ἐπίκαιρα παρεῖται οἷσι προσημαίνεσθαι δεῖ, ἃ εἰρήσεται ὕστερον. Καὶ ὁκόσῳ ἂν πλείων ἡ κάθαρσις γίγνηται, τοσῷδε χρὴ πλέον ἐπιδιδόναι ἄχρι κρίσιος· μάλιστα δὲ κρίσιος ὑπερβολῆς δύο ἡμερέων, οἷσί γε ἢ πεμπταίοισιν ἢ ἑβδομαίοισιν ἢ ἐναταίοισι δοκέει κρίνεσθαι, ὡς καὶ τὸ ἄρτιον καὶ τὸ περισσὸν προμηθήσῃ· μετὰ δὲ τοῦτο, τῷ μὲν ῥοφήματι τὸ πρωῒ χρηστέον, ὀψὲ δὲ ἐς σιτία μεταβάλλειν. Ξυμφέρει δὲ τὰ τοιάδε ὡς ἐπιτοπουλὺ τοῖσιν ὅλῃσι πτισάνῃσιν αὐτίκα χρεομένοισιν ᾿. Αἵ τε γὰρ ὀδύναι ἐν τοῖσι πλευριτικοῖσιν αὐτίκα αὐτόματοι παύονται, ὅταν ἄρξωνται πτύειν τι ἄξιον λόγου καὶ ἐκκαθαίρεσθαι, αἵ τε καθάρσιες πολλῷ τελεώτεραί εἰσι, καὶ ἔμπυοι ἧσσον γίγνονται ἢ εἰ ἀλλοίως τις διαιτῴη, καὶ αἱ κρίσιες. ἁπλούστεραι καὶ εὐκριτώτεραι καὶ ἧσσον ὑποστροφώδεες.

إنّ كشك الشعير عندي بالصواب اختير على سائر الأغذية التي تتّخذ من الحبوب في هذه الأمراض وأحمد من قدّمه واختاره على غيره وذلك لأنّ فيه لزوجة معها ملاسة واتّصال ولين وزلق ورطوبة معتدلة وتسكين للعطش وسرعة انغسال إن احتيج إلى ذلك أيضاً منه وليس فيه قبض ولا تهييج رديء ولا ينتفخ ويربو في المعدة لأنّه قد انتفخ وربا في الطبخ غاية ما كان يمكن فيه أن ينتفخ ويربو.

فليس ينبغي بالجملة لمن استعمل كشك الشعير في هذه الأمراض أن يستعمل خلاء العروق ولا يوماً واحداً ولاكن يستعمله ولا يغبّه إلّا أن يحتاج إلى ذلك بسبب شرب دواء أو استعمال حقنة ومن كان معتاداً أن يأكل في اليوم مرّتين فقد ينبغي أن تعطيه كشك الشعير مرّتين ومن اعتاد أن يأكل مرّة واحدة فينبغي أن تنيله ذلك مرّة واحدة في اليوم الأوّل وتدرّجه إن أمكن ذلك حتّى ينال منه مرّتين إذا رأيت أنّه يحتاج إلى زيادته وينبغي أن تعطى المريض في أوّل الأمر مقداراً ليس بالكثير ولا بالغليظ لاكن كيما يكون قد ورد البدن شيء بسبب العادة ولا يفرط فيه خلاء العروق.

وأمّا كمّيّة ما يعطى المريض من الحساء في المرّة الثانية فإنّه إن كان المرض أجفّ ممّا ينبغي فليس ينبغي أن يكون كثيراً لاكنّه يجب أن يتقدّم فيشرب قبل أن يتناول الحساء ماء العسل أو الخمر أيّهما رأيت أنّه أنفع وأنا مخبر بالأنفع في كلّ واحد من الأحوال فيما بعد فإن ترطب الفم وكان ما ينفث من الرئة على ما ينبغي فقد ينبغي أن تنيلهم بالجملة الحساء مرّة ثانية وذلك أنّ من أفرطت عليه الرطوبة أسرع وأكثر دلّ ذلك على سرعة بحرانه ومن كان الإفراط عليه أبطأ وأقلّ دلّ ذلك على إبطاء بحرانه وهذه الأشياء في أنفسها تكون في أكثر الأمر كما وصفت.

وقد تركت ذكر أشياء أخر كثيرة جليلة القدر يجب أن تعرف أيضاً أنا واصفها فيما بعد وكلّما كان النقاء أكثر فينبغي أن تكون كثرة ما تنيله المريض بحسب ذلك إلى وقت البحران وأكثره إلى يومين بعد البحران فيمن رأيت أنّ بحرانه يكون في اليوم الخامس أو السابع أو التاسع كيما تكون عنايتك أيضاً قد شملت الزوج والفرد فإذا كان بعد ذلك فينبغي أن تستعمل الحساء بالغذاء فإذا كان بالعشيّ انتقلت إلى الأطعمة.

وينتفع بهذه الأشياء في أكثر الأمر من استعمل كشك الشعير بكلّيّته منذ ابتداء المرض وذلك أنّ الأوجاع فيمن به ذات الجنب تهدأ على المكان من تلقاء نفسها إذا ابتدؤوا ينفثون شيئاً له قدر وحسنت تنقيتهم وذلك أنّ نقاءهم يكون حينئذ أتمّ واجتماع المدّة فيهم أقلّ ممّا لو دبّروا بخلاف هذا التدبير والبحران يكون أسهل وأحسن استفراغاً وأقلّ عودة.