Digital Corpus for Graeco-Arabic Studies

Galen: De Optima Corporis Nostri Constitutione (The Best Constitution of our Bodies)

Αἱ βλάβαι τοῖς σώμασιν ἡμῶν, αἱ μὲν ἀπὸ τῶν ἔξωθεν αἰτιῶν, αἱ δ’ ἀπὸ τῶν τῆς τροφῆς ὁρμῶνται περιττωμάτων. αἱ μὲν ἀπ’ αὐτῶν τῶν ἔξωθεν αἰτιῶν ἐγκαυθεῖσί τε καὶ ψυχθεῖσιν, ὑγρανθεῖσί τε καὶ ξηρανθεῖσι πέρα τοῦ προσήκοντος. ἐν τούτῳ δὲ τῷ γένει καὶ κόπους, καὶ λύπας, καὶ ἀγρυπνίας, καὶ φροντίδας ὅσα τ’ ἄλλα τοιαῦτα θετέον. ἀπὸ δὲ τῶν τῆς τροφῆς περιττωμάτων διτταὶ μὲν κατὰ γένος, ὅτι καὶ ταῦτα διττὰ, τὰ μὲν τῷ ποσῷ, τὰ δὲ τῷ ποιῷ διοχλοῦνται, πολυειδεῖς δὲ κατ’ εἶδος. ὅτι μὲν οὖν τοῖς ἔξωθεν αἰτίοις τὸ συμμέτρως διακείμενον σῶμα δυσάλωτόν ἐστι, πρόδηλον μὲν κᾀξ αὐτῆς τῆς εὐκρασίας, χαλεπῶς καὶ μόγις εἰς ἀμετρίαν κράσεως ἀφικνουμένης τῷ πάντη τῶν ἄκρων ἀφεστάναι πλεῖστον. οὐ μὴν ἀλλὰ καὶ ἐκ τοῦ καλῶς ἐνεργεῖν ἄριστ’ ἂν εἴη παρεσκευασμένον εἰς δυσπάθειαν, ἥκιστα καμάτοις ἁλισκόμενον. ὑπάρχει δ’ εὐθὺς τῷ τοιούτῳ σώματι καὶ εὐχυμότατον τῶν ἄλλων ἁπάντων εἶναι, ὥστε καὶ λύπης, καὶ θυμοῦ, καὶ ἀγρυπνίας, καὶ φροντίδος, ὄμβρων τε καὶ αὐχμῶν, καὶ λοιμῶν, καὶ πάντων ἁπλῶς εἰπεῖν τῶν νοσερῶν αἰτιῶν ῥᾷον τῶν ἄλλων ἀνέξεται σωμάτων. μάλιστα γὰρ δὴ τὰ κακόχυμα πρὸς τῶν τοιούτων αἰτιῶν ἐξελέγχεται ῥᾳδίως, ὡς ἂν ἤδη καὶ καθ’ ἑαυτῶν πλησίον ἡκουσῶν νόσων. οὕτω μὲν ὑπὸ τῶν ἔξωθεν ἡμῖν προσπιπτόντων καὶ λυπούντων τὸ σῶμα δυσαλωτότατός ἐστιν ἡ εἰρημένη διάθεσις. ὅτι δὲ οὐδ’ ὑπὸ τῶν τῆς τροφῆς περιττωμάτων εὐάλωτος ὑπάρχει νόσοις, ᾧδ’ ἂν μάλιστα καὶ τόδε μάθοις, εἰ λογίσαιο μήτε πλῆθος ἐν τῇ τοιαύτῃ φύσει μήτε κακοχυμίαν οὐδεμίαν ἢ ἀθροίζεσθαι ῥᾳδίως, ἢ ἀθροισθεῖσαν λυμαίνεσθαί τι τοῖς ζώοις. ἥ τε γὰρ συμμετρία τῶν φυσικῶν ἐνεργειῶν πρὸς ἀλλήλας καὶ ἡ καθ’ ἑκάστην αὐτῶν ἀρετὴ καὶ γίνεσθαι κωλύει τὰ περιττώματα, καὶ γεννώμενα ῥᾳδίως ἐκκρίνει, κᾂν εἰ μείνειε δέ ποτε μέχρι πλείονος, ἥκιστα νικᾶται πρὸς αὐτῶν. τὸ μὲν γὰρ ὑπὸ τῶν νοσερῶν αἰτιῶν ῥᾳδίως νικᾶσθαι ταῖς ἀσθενέσι τε καὶ δυσκράτοις φύσεσιν ὑπάρχει, τὸ δ’ ἀντέχειν ἐπὶ πλεῖστον ταῖς εὐκράτοις καὶ ἰσχυραῖς, ὁποίαν εἶναι τὴν ἀρίστην ἔφαμεν. ἔχεις δ’ αὐτῆς ἐν μὲν τοῖς περὶ κράσεων ὑπομνήμασιν ὡς εὐκράτου τὰ γνωρίσματα, κατὰ δὲ τὸ ἑπτακαιδέκατον τῆς περὶ χρείας μορίων ὡς συμμέτρως ἐχούσης τοῖς ὀργανικοῖς μορίοις, καὶ νῦν δ’ ἂν οὐδὲν ἧττον ἐκ τῶν νῦν εἰρησομένων ἀναμνησθείης αὐτῶν. ἐπειδὴ γὰρ οὐκ ἐστενωμένον, οὐδ’ ἁπλοῦν ἀκριβῶς, οὐδ’ ἄτμητον πρᾶγμα τὴν ὑγείαν ἐδείξαμεν ἐν τοῖς περὶ αὐτῆς λόγοις, ἀλλ’ εἰς ἱκανὸν πλάτος ἐκτείνεσθαι δυναμένην, δοκεῖ μοι καλῶς ἔχειν, εἰ μέλλει χρήσιμος ὁ λόγος ἔσεσθαι τοῖς ἐργαζομένοις τὴν τέχνην, μὴ μόνον τὸ σπάνιον ἐν αὐτῷ σῶμα καὶ οἷον παράδειγμα τοῦ Πολυκλείτου κανόνος ἐν τῷ λόγῳ πλάττειν, ἀλλὰ καὶ τῶν ἀπολειπομένων μὲν αὐτοῦ κατά τι, μὴ μέντοι κατάφωρον ἤδη καὶ μέγα τὸ σφάλμα κεκτημένων ἀναμνησθῆναι. τό τε γὰρ ἑτοίμως γνωρίζειν τὴν ἀρίστην κατασκευὴν τοῦ σώματος, εἰ καὶ σπανίως ἡ γένεσις αὐτοῦ, καὶ τὸ τὰς ἄλλας ἁπάσας, αἷς ὁμιλοῦμεν ὁσημέραι, διαγινώσκειν ῥᾳδίως οὕτως ἂν μάλιστα ἡμῖν ὑπάρξαι. τὸ μὲν γὰρ ἄκρως ἐν ἅπασι κατωρθωμένον, ὡς μήτε τῶν ὁμοιομερῶν μήτε τῶν ὀργανικῶν μορίων μηδὲν ἔχειν ἀμέτρως διακείμενον, οὐ πάνυ τι συνεχῶς, ἀλλ’ ἐν μακροτέραις χρόνων περιόδοις εἴωθε γίνεσθαι, τὸ δ’ ἀπολειπόμενον βραχὺ τοῦδε κᾂν συνεχῶς θεάσαιο.

وهو أنّ الآفات تعرض للبدن إمّا من أسباب من خارج وإمّا من أسباب من داخل أعني من فضول الغذاء. والأسباب التي من خارج هي حرّ الشمس والبرد والرطوبة واليبس التي تلقی البدن بإفراط. والتعب أيضاً والسهر والحزن والغمّ وما شاكل هذه الأشياء من هذا الجنس. وأمّا فضول الغذاء فإنّ الآفة تعرض منها للبدن علی جهتين كلّيّتين لأنّ الفضول تضرّ بالبدن إمّا بكمّيّتها وإمّا بكيفيّتها وأمّا الجهات الجزئيّة التي تعرض بها الآفة من الفضول للبدن فكثيرة مختلفة الأنواع.

فيتبيّن أنّ البدن المعتدل تعسر استحالته من الأسباب التي من خارج من اعتدال مزاجه لأنّ الشيء المعتدل المزاج يعسر خروجه إلی الإفراط لكثرة بعده عن جميع الأطراف. ومن قبل أنّه أيضاً جيّد الفعل فهو بعيد من قبول الألم لأنّه لا يناله الإعياء سريعاً. والكيموس أيضاً الذي يتولّد في هذا البدن أجود منه في جميع الأبدان فلذلك هو أحمل الأبدان للحزن والغضب والسهر والهمّ ولرطوبة الهواء ويبسه وحرّه وبرده. وبالجملة فإنّه أحمل من جميع الأبدان للأسباب الممرضة لأنّ الأبدان التي يتولّد فيها كيموس رديء هي التي تسرع إليها الآفة من هذه الأسباب بظهور ما هو كامن فيها ممّا هي له في أنفسها قريبة من المرض.

فقد يتبيّن أنّ هذه الحال من حالات البدن يوجب له البعد من الاستحالة من الأسباب التي تعرض من خارج. ويتبيّن لك أيضاً أنّه بعيد من أن تناله الأسقام من فضول الغذاء إذا تفكّرت أنّه لا يجتمع في مثل هذا البدن لا امتلاء ولا كيموس رديء سريعاً وإن اجتمع لم يفسده سريعاً لأنّ اعتدال الأفعال الطبيعيّة بعضها عند بعض وفضيلة كلّ واحد منها في نفسه يمنعان من سرعة تولّد الفضول ويعينان علی سرعة نفيها عن البدن إن هي تولّدت. وإن بقيت الفضول أيضاً زماناً طويلاً في هذا البدن كانت غلبتها غلبة أقلّ منها علی سائر الأبدان لأنّ سرعة غلبة الأسباب الممرضة علی الأبدان إنّما تكون لضعفها ورداءة مزاجها وشدّة احتمال البدن لها. ومقاومته إيّاها إنّما تكون لقوّته واعتدال مزاجه والبدن الفاضل هو علی هذه الحال.

وقد بيّنت علامات اعتدال المزاج في كتاب المزاج وبيّنت اعتدال تركيب الأعضاء الآليّة في المقالة السابعة عشر من كتاب منافع الأعضاء وسأذكرها في هذا القول أيضاً فيما بعد. ولأنّا قد بيّنّا في الكلام علی الصحّة أنّ الصحّة ليست شيئاً لا عرض له ولا بسيط ولا غير منقسم ولكنّها شيء ذو عرض كثير. فأری أنّه ينبغي لمن قصد أن ينتفع بكلامه من أراد علاج صناعة الطبّ ألّا نقتصر علی ذكر البدن الذي إنّما يوجد في الندرة وكأنّه مثال يوجد في الفكر بمنزلة قانون فولوقليطس دون أن نذكر أيضاً الأبدان التي قد نقصت عن هذا في شيء ولم يظهر بعد فيها لذلك النقصان كثير مضرّة لأنّا بهذا الوجه نصير إلی أن نعرف البدن الذي هو علی أفضل الهيئات إذا نظرنا إليه وإن كان قليلاً ما يوجد وإلی أن نعرف سائر الأبدان التي هي علی غير هذا البدن إذا نحن رأيناها لأنّ البدن الذي هو علی غاية الجودة في جميع أعضائه حتّی لا يزول فيه شيء من الأعضاء المتشابهة الأجزاء ولا من الآليّة لا يكاد أن يوجد إلّا في الندرة وأمّا الأبدان التي تنقص عن هذا البدن نقصاناً يسيراً فقد يوجد كثيراً.