Digital Corpus for Graeco-Arabic Studies

Hippocrates: De Aere, Aquis, Locis (Airs, Waters, Places)

7. Περὶ δὲ τῶν λοιπῶν ὑδάτων βούλομαι διηγήσασθαι, ἅ τέ ἐστι νοσώδεα, καὶ ἃ ὑγιεινότατα, καὶ ὁκόσα ἀφ᾿ ὕδατος κακὰ εἰκὸς γίγνεσθαι, καὶ ὅσα ἀγαθά· πλεῖστον γὰρ μέρος ξυμβάλλεται ἐς τὴν ὑγιείην. Ὁκόσα μὲν οὖν ἐστιν ἑλώδεα καὶ στάσιμα καὶ λιμναῖα, ταῦτα ἀνάγκη τοῦ μὲν θέρεος εἶναι θερμὰ καὶ παχέα καὶ ὀδμὴν ἔχοντα, ἅτε οὐκ ἀπόῤῥυτα ἐόντα· ἀλλὰ τοῦ τε ὀμβρίου ὕδατος ἐπιτρεφομένου αἰεὶ νέου, τοῦ τε ἡλίου καίοντος, ἀνάγκη ἄχροά τε εἶναι καὶ πονηρὰ καὶ χολώδεα· τοῦ δὲ χειμῶνος, παγετώδεά τε καὶ ψυχρὰ καὶ τεθολωμένα ὑπό τε χιόνος καὶ παγετῶν, ὥστε φλεγματωδέστατα εἶναι καὶ βραγχωδέστατα· τοῖσι δὲ πίνουσι σπλῆνας μὲν αἰεὶ μεγάλους εἶναι καὶ μεμυωμένους, καὶ τὰς γαστέρας σκληράς τε καὶ λεπτὰς καὶ θερμὰς, τοὺς δὲ ὤμους καὶ τὰς κληΐδας καὶ τὸ πρόσωπον καταλελεπτύσθαι· ἐς γὰρ τὸν σπλῆνα αἱ σάρκες ξυντήκονται, διότι ἰσχνοί εἰσιν· ἐδωδούς τε εἶναι τοὺς τοιουτέους καὶ διψηρούς· τάς τε κοιλίας ξηροτάτας καὶ τὰς ἄνω καὶ τὰς κάτω ἔχειν, ὥστε τῶν φαρμάκων ἰσχυροτέρων δέεσθαι. Τοῦτο μὲν τὸ νούσημα αὐτέοισι ξύντροφόν ἐστι καὶ θέρεος καὶ χειμῶνος. Πρὸς δὲ τουτέοισιν οἱ ὕδρωπες πλεῖστοί τε γίγνονται καὶ θανατωδέστατοι· τοῦ γὰρ θέρεος δυσεντερίαι τε πολλαὶ ἐμπίπτουσι καὶ διάῤῥοιαι καὶ πυρετοὶ τεταρταῖοι πολυχρόνιοι· ταῦτα δὲ τὰ νοσεύματα μηκυνθέντα τὰς τοιαύτας φύσιας ἐς ὕδρωπας καθίστησι καὶ ἀποκτείνει. Ταῦτα μὲν αὐτέοισι τοῦ θέρεος γίγνεται· τοῦ δὲ χειμῶνος, τοῖσι νεωτέροισι μὲν περιπλευμονίαι τε καὶ μανιώδεα νοσεύματα· τοῖσι δὲ πρεσβυτέροισι, καῦσοι, διὰ τὴν τῆς κοιλίης σκληρότητα. Τῆσι δὲ γυναιξὶν οἰδήματα ἐγγίγνεται καὶ φλέγμα λευκόν· καὶ ἐν γαστρὶ ἴσχουσι μόλις, καὶ τίκτουσι χαλεπῶς· μεγάλα τε τὰ ἔμβρυα καὶ οἰδέοντα· ἔπειτα ἐν τῇσι τροφῇσι φθινώδεά τε καὶ πονηρὰ γίγνεται· ἥ τε κάθαρσις τῇσι γυναιξὶν οὐκ ἐπιγίγνεται χρηστὴ μετὰ τὸν τόκον. Τοῖσι δὲ παιδίοισι κῆλαι ἐπιγίγνονται μάλιστα, καὶ τοῖσιν ἀνδράσι κίρσοι καὶ ἕλκεα ἐν τῇσι κνήμῃσιν, ὥστε τὰς τοιαύτας φύσιας οὐχ οἷόν τε μακροβίους εἶναι, ἀλλὰ προγηράσκειν τοῦ χρόνου τοῦ ἱκνευμένου. Ἔτι δὲ αἱ γυναῖκες δοκέουσιν ἔχειν ἐν γαστρὶ, καὶ ὁκόταν ὁ τόκος ᾖ, ἀφανίζεται τὸ πλήρωμα τῆς γαστρός· τοῦτο δὲ γίγνεται ὁκόταν ὑδροπιήσωσιν αἱ ὑστέραι. Τὰ μὲν τοιαῦτα ὕδατα νομίζω μοχθηρὰ εἶναι πρὸς ἅπαν χρῆμα· δεύτερα δὲ, ὅσων εἶεν αἱ πηγαὶ ἐκ πετρέων· σκληρὰ γὰρ ἀνάγκη εἶναι· ἢ ἐκ γῆς ὅκου θερμὰ ὕδατά ἐστιν, ἢ σίδηρος γίγνεται, ἢ χαλκὸς, ἢ ἄργυρος, ἢ χρυσὸς, ἢ θεῖον, ἢ στυπτηρίη, ἢ ἄσφαλτον, ἢ νίτρον· ταῦτα γὰρ πάντα ὑπὸ βίης γίγνονται τοῦ θερμοῦ. Οὐ τοίνυν οἷόν τε ἐκ τοιαύτης γῆς ὕδατα ἀγαθὰ γίγνεσθαι, ἀλλὰ σκληρά τε καὶ καυσώδεα, διουρέεσθαί τε χαλεπὰ καὶ πρὸς τὴν διαχώρησιν ἐναντία εἶναι. Ἄριστα δὲ, ὁκόσα ἐκ μετεώρων χωρίων ῥέει καὶ λόφων γεηρῶν· αὐτά τε γάρ ἐστι γλυκέα καὶ λευκὰ, καὶ τὸν οἷνον φέρειν ὀλίγον οἷά τέ ἐστι· τοῦ δὲ χειμῶνος θερμὰ γίγνεται, τοῦ δὲ θέρεος ψυχρά· οὕτω γὰρ ἂν εἴη ἐκ βαθυτάτων πηγέων. Μάλιστα δὲ ἐπαινέειν, ὧν τὰ ῥεύματα πρὸς τὰς ἀνατολὰς τοῦ ἡλίου ἐῤῥώγασι, καὶ μᾶλλον πρὸς τὰς θερινάς· ἀνάγκη γὰρ λαμπρότερα εἶναι καὶ εὐώδεα καὶ κοῦφα. Ὁκόσα δέ ἐστιν ἁλυκὰ καὶ ἀτέραμνα καὶ σκληρὰ, ταῦτα μὲν πάντα πίνειν οὐκ ἀγαθά. Εἰσὶ δ᾿ἔνιαι φύσιες καὶ νοσεύματα, ἐς ἃ ἐπιτήδειά ἐστι τὰ τοιαῦτα ὕδατα πινόμενα, περὶ ὧν φράσω αὐτίκα. Ἔχει δὲ καὶ περὶ τουτέων ὧδε· ὁκόσων μὲν αἱ πηγαὶ πρὸς τὰς ἀνατολὰς ἔχουσι, ταῦτα μὲν ἄριστα αὐτὰ ἑωυτέων ἐστίν· δεύτερα δὲ τὰ μεταξὺ τῶν θερινῶν ἀνατολέων ἐστὶ τοῦ ἡλίου καὶ δύσιων, καὶ μᾶλλον τὰ πρὸς τὰς ἀνατολάς· τρίτα δὲ τὰ μεταξὺ τῶν δυσμέων τῶν θερινῶν καὶ τῶν χειμερινῶν· φαυλότατα δὲ τὰ πρὸς τὸν νότον καὶ τὰ μεταξὺ χειμερινῆς ἀνατολῆς καὶ δύσιος, καὶ ταῦτα τοῖσι μὲν νοτίοισι πάνυ πονηρὰ, τοῖσι δὲ βορείοισιν ἀμείνω. Τουτέοισι δὲ πρέπει ὧδε χρέεσθαι· ὅστις μὲν ὑγιαίνει τε καὶ ἔῤῥωται, μηδὲν διακρίνειν, ἀλλὰ πίνειν αἰεὶ τὸ παρεόν. Ὅστις δὲ νούσου εἵνεκα βούλεται τὸ ἐπιτηδειότατον πίνειν, ὧδε ἂν ποιέων μάλιστα τυγχάνοι τῆς ὑγιείης· ὁκόσων μὲν αἱ κοιλίαι σκληραί εἰσι, καὶ ξυγκαίειν ἀγαθαὶ, τουτέοισι μὲν τὰ γλυκύτατα ξυμφέρει καὶ κουφότατα καὶ λαμπρότατα· ὁκόσων δὲ μαλθακαὶ αἱ νηδύες καὶ ὑγραί εἰσι καὶ φλεγματώδεες, τουτέοισι δὲ τὰ σκληρότατα καὶ ἀτεραμνότατα καὶ τὰ ὑφαλικά· οὕτω γὰρ ἂν ξηραίνοιτο μάλιστα· ὁκόσα γὰρ ὕδατά ἐστιν ἕψειν ἄριστα καὶ τακερώτατα, ταῦτα καὶ τὴν κοιλίην διαλύειν εἰκὸς μάλιστα καὶ διατήκειν· ὁκόσα δέ ἐστιν ἀτέραμνα καὶ σκληρὰ καὶ ἥκιστα ἕψειν ἀγαθὰ, ταῦτα δὲ ξυνίστησι μᾶλλον τὰς κοιλίας καὶ ξηραίνει. Ἀλλὰ γὰρ ψευσάμενοί εἰσιν οἱ ἄνθρωποι τῶν ἁλμυρῶν ὑδάτων πέρι δι᾿ ἀπειρίην, καὶ ὅτι νομίζεται διαχωρητικά· τὰ δὲ ἐναντιώτατά ἐστι πρὸς τὴν διαχώρησιν· ἀτέραμνα γὰρ καὶ ἀνέψανα, ὥστε καὶ τὴν κοιλίην ὑπ᾿ αὐτέων στύφεσθαι μᾶλλον ἢ τήκεσθαι. Καὶ περὶ μὲν τῶν πηγαίων ὁδάτων ὧδε ἔχει.

الجزء الثانى من كتاب ابقراط فى الامراض البلادية

قال ابقراط: انى قائل فى المياه أيضا أيها أصح وأيها أدوأ وكل ما يتبع المياه من المنفعة والمضرة فان علم ذلك علم فائق كثير فى قوة الجسد وصحته

المياه الظاهرة المستوية على وجه الارض التى... لا تجرى والامطار تمطر عليها وتقوم معها فلا تبرح والشمس دائمة الاشراق عليها والاحراق لها فتكون اضطرارا ردئة لا لون لها تولد المرة

ان هذه المياه تكون فى الشتاء باردة جامدة كدرة من قبل الثلوج وانها تصير لذلك بلغمية تورث البحوحة

ان الذين يشربون من هذه المياه تعظم أطحالهم وتكبر وتستحصف

ان الذين يشربون من هذه المياه تكون بطونهم جاسية نحيفة حارة

ان مناكب هؤلاء الناس وتراقيهم ووجوههم تهزل وتنحل وذلك أن جل اللحم ينحل فى الطحال وانه يكون ذلك من فساد الدم

ان شاربى هذه المياه من الناس يكثرون الطعام ويدوم ظمأهم وعطشهم

ان بطون هؤلاء أيضا العليا والسفلى تكون جاسية جدا فيحتاجون الى الادوية القوية المسهلة

ان هذا المرض لازم لهم فى الشتاء وفى الصيف

انه قد يعرض لهم الماء الاصفر كثيرا وانه قاتلهم ويعرض لهم فى القيظ اختلاف الاغراس والبطن وحمى ربع طويلة مزمنة وهذه الامراض اذا طالت حولت الطبائع ونقلتها وصار منها الماء الاصفر فقتلهم

ان (شباب) هؤلاء القوم قد يعرض لهم أوجاع الرئة وأسقام تحير عقولهم

وأما الشيوخ بها فانه يعرض لهم حمى لهبة تدعى محرقة لحال يبس بطونهم

أما نساؤهم فقد يعرض لهن أنواع الورم من قبل بلغم أبيض فلا يحبلن الا بعد عسر ولا يلدن الا بمشقة وتكون أجنتهن عظاما غلاظا وكلما غذوا هزلوا ورقوا ولا يكون طمثهن على ما ينبغى

قد يعرض للصبيان أيضا أدرة وللرجال أسقام تدعى قرسوس وقروح فى أسوقهم

ان بهذه الطبائع لا يمكن أن تكون الاعمار طويلة ولكنها يدخل الكبر عليها سريعا فى ممر الزمان ومضيه

ان النساء يظهر أنهن حبالى فاذا بلغ وقت الولاد ضمرت بطونهن ولم يكن من حبلهن شىء وهذا يكون علة كل رحم فيه الماء الاصفر

القول الثانى من الجزء الثانى فى مياه العيون النابعة

ان المياه الردئة فى الشرج الثانى هى مياه العيون النابعة من بعض الصخور لانها جاسية اضطرارا والعيون النابعة من أرض حارة ومن أرض معادن الحديد أو النحاس أو الفضة أو الذهب أو الكبريت أو الشب أو الزفت أو النطرون فان هذه كلها انما تكون من شدة الحرارة فلا تكون من هذه الارضين مياه نافعة مصلحة بل تكون عامتها جاسية يعرض منها لمن يشربها عسر البول وشدة الاختلاف

ان المياه التى تنصب من مواضع مشرفة ومن تلاع ترابية أفضل المياه وأصحها وهى عذبة حلوة لا يحتاج الى كثرة مزج الشراب وتكون فى الشتاء حارة وفى الصيف باردة فهذه حال المياه النابعة من العيون الغائرة

ان خير هذه المياه الفاضلة هى السائلة من أفق شرق الشمس ولا سيما الشرق الصيفى لانها بيض براقة طيبة الريح اضطرارا

ان كل ما كان من المياه مالحا بطىء النضج جاسيا فان الذين يشربون منه بلا حاجة اليه ليس بنافع لهم فان بعض الطبائع والاسقام ربما انتفعت به وسنذكرها أيضا

فأما ما كان من طعم الماء الى الملوحة فكلها ردئة مفسدة

كل عين تكون سمت مشرق الشمس فماؤها خير المياه كلها ثم الثانية بعدها العيون التى بين أفق الشرق القيظى والغرب القيظى وأفضلها المائلة الى الشرق ثم الثالثة بعد هذه العيون التى بين مغرب الشمس الشتوى ثم القيظى وأردأ هذه المياه العيون التى فى ناحية (الجنوب)

فأما العيون التى بين المشرق الشتوى والمغرب الشتوى فما كان منها ناحية الجنوب فهى ردئة جدا وما كان منها ناحية الشمال فهى خير من تلك وأفضل

قد ينبغى أن تستعمل هذه المياه على ما أذكر من كان صحيحا قويا فليشرب من الجارى منها بغير مخافة

من أراد من الناس أن يشرب من هذه المياه لسقم عرض له فليختر ما يوافق سقمه فانه اذا فعل ذلك لم تخطئه الصحة

من كان جاسى البطن من الناس محترق فان المياه العذبة الخفيفة الصافية له نافعة ومن كان من الناس بطنه لينا لدنا بلغميا فان المياه الجاسية البطئة النضج المالحة له نافعة

وكل ما كان من المياه سريع النضج... جاسى فانه ييبس البطن ويحبسه

ان الناس أساؤوا النظر وأخطأوا خطاء بينا حين ظنوا أن المياه المالحة تسهل البطن لقلة معرفتهم فهى ضد الاسهال لانها جاسية بطئة النضج ويستحصف منها البطن فلا يلين