Digital Corpus for Graeco-Arabic Studies

Aristotle: Historia Animalium (History of Animals)

Τῶν δ’ ἀγρίων καὶ τετραπόδων ἡ ἔλαφος οὐχ ἥκιστα δοκεῖ εἶναι φρόνιμον, τῷ τε τίκτειν παρὰ τὰς ὁδούς (τὰ γὰρ θηρία διὰ τοὺς ἀνθρώπους οὐ προσέρχεται), καὶ ὅταν τέκῃ, ἐσθίει τὸ χόριον πρῶτον. Καὶ ἐπὶ τὴν σέσελιν δὲ τρέχουσι, καὶ φαγοῦσαι οὕτως ἔρχονται πρὸς τὰ τέκνα πάλιν. Ἔτι δὲ τὰ τέκνα ἄγει ἐπὶ τοὺς σταθμούς, ἐθίζουσα οὗ δεῖ ποιεῖσθαι τὰς ἀποφυγάς· ἔστι δὲ τοῦτο πέτρα ἀπορρώξ, μίαν ἔχουσα εἴσοδον, οὗ δὴ καὶ ἀμύνεσθαι ἤδη φασὶν ὑπομένουσαν. Ἔτι δὲ ὁ ἄρρην ὅταν γένηται παχύς (γίνεται δὲ σφόδρα πίων ὀπώρας οὔσης), οὐδαμοῦ ποιεῖ αὑτὸν φανερὸν ἀλλ’ ἐκτοπίζει ὡς διὰ τὴν παχύτητα εὐάλωτος ὤν. Ἀποβάλλουσι δὲ καὶ τὰ κέρατα ἐν τόποις χαλεποῖς καὶ δυσεξευρέτοις· ὅθεν καὶ ἡ παροιμία γέγονεν “οὗ αἱ ἔλαφοι τὰ κέρατα ἀποβάλλουσιν·” ὥσπερ γὰρ τὰ ὅπλα ἀποβεβληκυῖαι φυλάττονται ὁρᾶσθαι. Λέγεται δ’ ὡς τὸ ἀριστερὸν κέρας οὐδείς πω ἑώρακεν· ἀποκρύπτειν γὰρ αὐτὸ ὡς ἔχον τινὰ φαρμακείαν. Οἱ μὲν οὖν ἐνιαύσιοι οὐ φύουσι κέρατα, πλὴν ὥσπερ σημείου χάριν ἀρχήν τινα· τοῦτο δ’ ἐστὶ βραχὺ καὶ δασύ. Φύουσι δὲ διετεῖς πρῶτον τὰ κέρατα εὐθέα, καθάπερ παττάλους· διὸ καὶ καλοῦσι τότε πατταλίας αὐτούς. Τῷ δὲ τρίτῳ ἔτει δίκρουν φύουσι, τῷ δὲ τετάρτῳ τραχύτερον· καὶ τοῦτον τὸν τρόπον ἀεὶ ἐπιδιδόασι μέχρι ἓξ ἐτῶν. Ἀπὸ τούτου δὲ ὅμοια ἀεὶ ἀναφύουσιν, ὥστε μηκέτι ἂν γνῶναι τὴν ἡλικίαν τοῖς κέρασιν, ἀλλὰ τοὺς γέροντας γνωρίζουσι μάλιστα δυοῖν σημείοιν· ὀδόντας τε γὰρ οἱ μὲν οὐκ ἔχουσιν οἱ δ’ ὀλίγους, καὶ τοὺς ἀμυντῆρας οὐκέτι φύουσιν. Καλοῦνται δ’ ἀμυντῆρες τὰ προνενευκότα τῶν φυομένων κεράτων εἰς τὸ πρόσθεν, οἷς ἀμύνεται· ταῦτα δ’ οἱ γέροντες οὐκ ἔχουσιν, ἀλλ’ εἰς τὸ ὀρθὸν γίνεται ἡ αὔξησις αὐτοῖς τῶν κεράτων. Ἀποβάλλουσι δ’ ἀνὰ ἕκαστον ἐνιαυτὸν τὰ κέρατα, ἀποβάλλουσι δὲ περὶ τὸν Θαργηλιῶνα μῆνα. Ὅταν δ’ ἀποβάλωσι, κρύπτουσιν αὑτοὺς τὴν ἡμέραν, ὥσπερ εἴρηται· κρύπτουσι δ’ ἐν τοῖς δασέσιν, εὐλαβούμενοι τὰς μυίας. Νέμονται δὲ τὸν χρόνον τοῦτον νύκτωρ, μέχριπερ ἂν ἐκφύσωσι τὰ κέρατα. Φύεται δ’ ὥσπερ ἐν δέρματι τὸ πρῶτον, καὶ γίνονται δασέα· ὅταν δ’ αὐξηθῶσιν, ἡλιάζονται, ἵν’ ἐκπέψωσι καὶ ξηράνωσι τὸ κέρας. Ὅταν δὲ μηκέτι πονῶσι πρὸς τὰ δένδρα κνώμενοι αὐτά, τότ’ ἐκλείπουσι τοὺς τόπους τούτους διὰ τὸ θαρρεῖν ὡς ἔχοντες ᾧ ἀμυνοῦνται. Ἤδη δ’ εἴληπται ἀχαΐνης ἔλαφος ἐπὶ τῶν κεράτων ἔχων κιττὸν πολὺν πεφυκότα χλωρόν, ὡς ἁπαλῶν ὄντων τῶν κεράτων ἐμφύντα ὥσπερ ἐν ξύλῳ χλωρῷ. Ὅταν δὲ δηχθῶσιν αἱ ἔλαφοι ὑπὸ φαλαγγίου ἤ τινος τοιούτου, τοὺς καρκίνους συλλέγουσαι ἐσθίουσιν· δοκεῖ δὲ καὶ ἀνθρώπῳ ἀγαθὸν εἶναι τοῦτο πίνειν, ἀλλ’ ἔστιν ἀηδές. Αἱ δὲ θήλειαι τῶν ἐλάφων ὅταν τέκωσιν, εὐθὺς κατεσθίουσι τὸ χόριον, καὶ οὐκ ἔστι λαβεῖν· πρὸ γὰρ τοῦ χαμαὶ βαλεῖν αὐταὶ ἅπτονται· δοκεῖ δὲ τοῦτ’ εἶναι φάρμακον. Ἁλίσκονται δὲ θηρευόμεναι αἱ ἔλαφοι συριττόντων καὶ ᾀδόντων, καὶ κατακλίνονται ὑπὸ τῆς ἡδονῆς. Δύο δ’ ὄντων ὁ μὲν φανερῶς ᾄδει ἢ συρίττει, ὁ δ’ ἐκ τοῦ ὄπισθεν βάλλει, ὅταν οὗτος σημήνῃ τὸν καιρόν. Ἐὰν μὲν οὖν τύχῃ ὀρθὰ τὰ ὦτα ἔχουσα, ὀξὺ ἀκούει καὶ οὐκ ἔστι λαθεῖν· ἐὰν δὲ καταβεβληκυῖα τύχῃ, λανθάνει.

〈طريقة حياة الأيل〉

فأما من أصناف الحيوان البرى ذوات الأربع الأرجل، فالأيل يظن أن 〈ليس〉 له حلم، لأن الأيلة تلد قريباً من السبل والطرق — لهرب السباع من الناس. فإذا وضعت الإناث، أكلت اللوف أولاً، وبعد أكلها إياه تحن إلى جرائها. وهى تستحب الكينونة تحت ضوء القمر، وتأتى بجرائها إلى أماكن شرب الماء، وتعرفها المواضع التى ينبغى لها أن تهرب إليها، إذا كان أوان هرب، وهى صخور فيها شقوق، وتجويف له مدخل واحد: تقف فى ذلك المدخل وتقاتل بجهدها كل حيوان يطلب ضررها.

والذكر من الأيلة يسمن جداً. فإذا سمن يختفى، ولا يظهر نفسه بل يغيب فى مواضع [٢٢٦] ليست بمعروفة لأنه يصاد عاجلاً لكثرة شحمه. والأيلة تلقى قرونها فى أماكن عسرة صعبة [لكن] لا تؤخذ، ولذلك قيل فى المثل [الذى يقول]: «هى حيث تلقى الأيلة قرونها». وإذا ألقت قرونها، تتحفظ وتتوقى من أن تظهر، كأنها قد ألقت سلاحها. ويقال إنه لم يعاين أحد القرن الأيسر من قرون الأيلة قط، لأن فيه منفعة ودواءً موافقاً لبعض الأدواء.

وليس تنبت قرون الأيلة إذا مضت لها سنة، بل يظهر فى رءوسها شىء صغير ناتىء كثير الشعر. وإذا مضت بها سنتان، تنبت قرونها، أول نباتها، مستقيمة كالأوتاد، ولذلك يسمونها فى ذلك الزمان «أوتاداً». وفى السنة الثالثة تكون لها شعبتان. وفى السنة الرابعة تغلظ وتنحنى، حتى تبلغ ست سنين وبعد ذلك يكون نباتها على فن واحد. ولا تعلم سنو قرونها. وكبرها يعلم من خصلتين: أعنى أنه لا يكون لبعضها أسنان، ومنها ما تكون لها أسنان يسيرة. ولا تنبت الأسنان، التى بها تقاتل، بعد ذلك الوقت. وتلك الأسنان هى المائلة المعوجة إلى خارج، وبها تقاتل. وليس توجد هذه الأسنان فى المسن من الأيلة، ولا يكون نشوؤها مستقيماً. وهى تلقى قرونها فى كل سنة مرةً واحدة فى الشهر الذى يسمى ثرجليون θαργηλιων؛ وإذا ألقت قرونها اختفت بالنهار فى الغياض، لحال إتيانها فى الذباب، كما قيل أولاً. وأول ما ينبت من القرون يكون كأنه جلد كثير الشعر. وإذا نشأت قرون الأيلة تستحب المأوى فى الشمس لكى تنضج وتيبس وتجود قرونها. فإذا كان ذلك ولم توجع قرونها إذا حكت بها الشجر، حينئذ تترك أماكن الغياض وتخرج إلى سفح الجبال والأرض المستوية لثقتها بأن لها سلاحاً تقاتل به. وقد صيد أيل فى الزمان السالف وعلى قرونه عشبة يقال لها قتوس κιττοσ نابتة كبيرة خضراء، كأنها نبتت فى تلك القرون وهى لينة بعد، وكان نباتها مثل نبات النقش فى موضع عميق.

وإذا لسعت الأيلة حية أو صنف آخر من أصناف الهوام، تجمع السراطين وتأكلها. ويظن أن هذا العلاج موافق للإنسان أيضاً، ولكنه علاج ليس [٢٢٧] بلذيذ. وإذا وضعت إناث الأيلة، من ساعتها تأكل المشيمة، ولا يمكن أن توجد لأنها تأكلها قبل أن تقع إلى الأرض. ويظن أن المشيمة دواء موافق لبعض الأدواء.

والأيلة تصاد بالصفير والغناء، لأنها تنضجع من اللذة. والذين يفعلون ذلك يكونون رجلين: أحدهما يصفر، ويغنى غناءً بيناً، والآخر يقف خلفها ويرشقها إذا أمكن ذلك وأشار إليه صاحبه. فإن كانت أذنا الأيل فى ذلك الأوان قائمتين فهو يسمع سمعاً جيداً ولا يخفى عليه ما يراد به؛ وإن كان مسترخى الأذنين، خفى عليه ذلك.